Hnattræn hlýnun og íslensk hlýnun

Það getur verið forvitnilegt að bera saman línurit yfir hitaþróun jarðarinnar í heild og hitaþróun á einstökum stað. Á línuritum yfir hitaþróun jarðarinnar frá 1900 til dagsins í dag kemur fram sterk en þó sveiflukennd hlýnun fyrir utan tímabil upp úr miðri síðustu öld þegar hitinn lækkaði lítillega að meðaltali. Allt önnur mynd kemur fram þegar einn staður eins og Reykjavík er sýndur. Síðustu 110 ár hafa hér á landi verið talsverðar sveiflur á milli ára og áratuga og ekki auðvelt að sjá að hiti hafi hækkað að ráði á tímabilinu. Allavega ekki miðað við þróunina sem á sér stað á jörðinni í heild, eins og kemur fram á línuritunum hér að neðan:
Bæði þessi línurit eru sett fram á nokkuð hefðbundinn hátt. Línuritið til vinstri vann ég úr gögnum frá Nasa-GISS gagnaröðinni um hitaþróun heimsins en í slíkum línuritum er yfirleitt miðað við frávik frá meðalhita (hjá Nasa-GISS er miðað við árin 1951-'80). Línuritið til hægri sýnir meðalhitann í Reykjavík fyrir hvert ár samkvæmt þeim gögnum sem til eru.

Þegar svona línurit eru borin saman þarf að hafa ýmislegt í huga enda má segja að þau séu varla samanburðarhæf. Þegar talað um meðalhitaþróun fyrir allan heiminn er hér átt við bæði höf og lönd, ásamt pólarsvæðunum svo langt sem upplýsingar um það nær og er þetta því allt annar hlutur en hitaþróun á einum stað eins og Reykjavík.

Annað sem skiptir líka máli er að hitaskalarnir á myndunum hér uppi eru ekki í sambærilegum hlutföllum. Til vinstri er verið að sýna hitabreytingar upp á aðeins eina gráðu en til hægri eru hitasveiflur uppá rúmlega þrjár gráður. Til að bæta úr þessu hef ég útbúið sameiginlegt línurit sem sýnir þessa tvo ferla út frá sama hitaskala:

Þegar búið er að samræma hitaskalana eins og hér er gert koma hlutirnir í ljós í betra samhengi og hægt að draga ýmsar ályktanir eftir smekk og vilja hvers og eins. Það helsta sem ég sé út úr þessu er þetta:

1. Sú hnattræna hlýnun sem átt hefur sér stað frá því um 1900 er lítil miðað við þær sveiflur geta orðið á einum stað, enda getur hitamunur milli tveggja ára í Reykjavík verið mun meiri en öll hnattræn hlýnun frá 1900. Að sama skapi geta miklar staðbundnar hitasveiflur átt sér stað á einum stað, eða á tilteknu svæði án þess að það hafi teljandi áhrif á meðalhita jarðar.
2. Þrátt fyrir að hitaferillinn fyrir Reykjavík liggi ekki eindregið upp á við, þá er hlýnunin hér alls ekki minni en sú hlýnun sem orðið hefur í heiminum – jafnvel meiri. Hinsvegar eru sveiflurnar hér það miklar á milli ára og áratuga, að við getum varla treyst á að ekki komi tímabundið bakslag burt séð frá því sem gerist á heimsvísu.

Spádóma ætla ég þó að láta eiga sig að þessu sinni.

 

Meðalhiti í Reykjavík frá 1901 í kubbamynd

Hér kemur nokkuð litrík mynd sem ég hef útbúið, en hún sýnir árshita hvers árs í Reykjavík frá árinu 1901. Í stað þess að sýna þetta á línuriti eins og venjulega er hér hvert ár sýnt með kubbum sem staðsettir eru eftir hitaskalanum til vinstri og hefur hver áratugur sinn lit til aðgreiningar. Samskonar mynd birti ég fyrir ári, nema að núna er árið 2009 komið inn og eins og sést er það nokkuð ofarlega á blaði, með meðalhitann 5,6 gráður.

Samkvæmt yfirliti frá Veðurstofunni, sem birt var skömmu fyrir áramót, kom fram að árið 2009 hafi verið 1,2 gráðum yfir meðallagi og í 10. sæti yfir hlýjustu árin í Reykjavík frá upphafi mælinga. Opinber meðalhiti í Reykjavík er þó ekki nema 4,3 gráður (m.v. árin 1961-1990). Hinsvegar hef ég fengið staðfest að meðalhiti liðins árs, reiknaður með tveimur aukastöfum, hafi verið 5,55 gráður þannig að mér ætti að vera óhætt að segja að meðalhitinn hafi verið 5,6 stig, með einum aukastaf. 

En nóg um það. Ef myndin er skoðuð sést að árið 2009 er þarna í ágætum félagsskap með fjórum öðrum árum en er væntanlega örlítið svalari en þau, ef rétt er að liðið ár hafi verið það 10. hlýjasta. Annars er árið 2003 það hlýjasta í Reykjavík en þar á eftir koma árin 1939 og 1941 í 2.-3. sæti. Þessi þrjú ár eru sögulega séð afar hlý og marka nokkurn veginn hitatoppana tvo sem hafa komið á landinu síðustu 100 árin. Talsvert köld ár komu um og eftir árið 1979, en það ár situr afgerandi á botninum með meðalhitann aðeins 2,9 stig, sem er talsvert kaldara en köldu árin í kringum frostaveturinn mikla 1918. Til að finna kaldara ár en 1979, þarf að fara aftur til ársins 1892. Það er athyglisvert hvað hitasveiflur hafa verið litlar eftir árið 2000 en þau ár eru öll fyrir ofan 5 gráðurnar sem þýðir að meðalhiti þessa áratugar er hærri en hefur verið áður. Á fjórða og fimmta áratugnum komu vissulega mjög hlý ár en meðalhiti þeirra ára var dreginn niður af lakari árum sem komu inn á milli.

Svo er bara spurning hvað gerist á þessu ári. Í fyrra spáði ég því að ýmsum ætti eftir að hitna í hamsi á árinu – sem gekk eftir. Ég veit ekki með þetta ár, eitthvað mun þó verða um hitamál á árinu.

Veðrið í Reykjavík 2009

Þessa fyrstu bloggfærslu mína á árinu ætla ég að tileinka veðrinu í Reykjavík á liðnu ári og skoða hvernig veðurgæðum hefur verið háttað fyrir hvern mánuð. Fyrir þá sem ekki vita, þá skrái ég mjög samviskusamlega veðrið fyrir hvern dag í Reykjavík og gef hverjum degi einkunn út frá veðurþáttunum fjórum: sólskini, úrkomu, vindi og hita. Hver dagur getur fengið einkunn á bilinu 0-8 og út frá því reikna ég meðaleinkunn hvers mánaðar sem gjarnan er á bilinu 4 til rúmlega 5. Mánuðir sem fá lægri einkunn en 4 teljast vera slæmir veðurmánuðir en allt fyrir ofan 5 er mjög vel sloppið.

Myndin hér að neðan sýnir veðurfarslega einkunn fyrir hvern mánuð í Reykjavík árið 2009. Til viðmiðunar eru gráu súlurnar sem sýna meðaleinkunn viðkomandi mánaðar öll þau ár sem ég hef skráð veðrið.

Veðrið í Reykjavík á árinu var gott í heildina. Júlímánuður sker sig þó úr enda fékk hann hæstu einkunn sem ég hef gefið nokkrum mánuði í þau 23 ár sem ég hef staðið í þessum skráningum. Sumarmánuðirnir júní-ágúst fengu einnig samanlagt bestu einkunn sem ég hef gefið þeim mánuðum, auk þess sem nóvember sló öðrum nóvembermánuðum við í veðurgæðum. Ekki nóg með það því árið í heild dúxaði og fékk einkunnina 4,79 og sló þar með út árið 2006 sem besta árið – samkvæmt þessu einkunnarkerfi. Enginn mánuður telst vera slæmur. September og október fengu lökustu einkunnirnar og kannski heldur verri einkunn en þeir eiga skilið en í þessum mánuðum voru nokkuð slæmir veðurkaflar sem drógu meðaleinkunnina niður.

Hér á eftir kemur veðuryfirlit fyrir eintaka mánuði. Einkunnargjöfin er í sviga:

Janúar (4,5): Hlýtt í upphafi mánaðar en síðan breytilegt hitafar. Snjór var á jörðu seinni hlutann en aldrei mikill. Loftþrýstingur var mjög lágur þrátt fyrir mikinn þrýsting í fólki þarna á dögum búsáhaldarbyltingarinnar.
Febrúar (4,5): Kuldakast í upphafi mánaðar og bjart veður með hvítri jörð. Síðan hlýtt og blautt um miðjan mánuð. Kaldasti dagur vetrarins var 4. febrúar þegar var um 8 stiga frost, en þann 16. var kominn 8 stiga hiti.
Mars (4,8): Gott og bjart veður framan af og snjór á jörðu. Mjög hlýtt um tíma um miðjan mánuð en kólnaði aftur undir lokin með björtu veðri.
Apríl (4,7): Yfirleitt hlýtt í mánuðinum. Bjart og gott um Páskana (12. og 13.) og vikuna þar á undan. Gott veður á kosningadaginn þann 25. en rigningasamt og hvasst vikuna þar á undan.
Maí (4,9): Mjög breytilegt veður fyrri hlutann og hvasst með köflum. Upp úr miðjum mánuðinum gerði mikla sumarblíðu með mjög björtu og hlýju veðri. Skúrasamt undir lokin.
Júní (5,1): Nokkuð gott veður allan mánuðinn þó að hitinn hafi ekki þótt hár. Hlýnaði þó mikið undir lokin í þungskýjuðu hægviðri.
Júlí (5,8): Eindæma góður veðurmánuður í borginni. Mjög sólríkt og þurrasti júlí frá 1889. Hlýtt yfirleitt nema í kuldakastinu sem gekk yfir landið dagana 23.-25. Hitinn komst annars tvisvar í 21 stig.
Ágúst (5,2): Yfirleitt allgott sumarveður. Kærkomnar rigningar öðru hvoru en annars oftast bjart og hlýtt.
September: (4,2): Lengst af frekar milt. Hægviðri framan af en síðan úrkomusamt og hvasst. Það haustaði skart með hvössum útsynningi með slydduéljum þann 26. og snjóaði í fjöll. Sólin lét lítið sjá sig í mánuðinum.
Október (4,1): Mjög kalt framan af og fyrsti snjórinn í borginni féll þann 5. en stóð stutt. Óveður með austan stormi og rigningu gerði þann 9. Eftir það var hlýtt, breytilegt og sólarlítið veður.
Nóvember (5,1): Þægilegar austanáttir ríkjandi. Lengst af vel hlýtt þar til alveg í lokin þegar tók að frysta.
Desember (4,9): Mjög tvískiptur mánuður með hlýindum fyrri hlutann. Rigningar dagana 9.-12. Köld en björt norðanátt dagana fyrir jól en síðar hægari. Snjór á jörðu allra fyrstu og síðustu dagana.

- - - - -

Fyrir veðursama er hér meira um veðurskráningar mínar og sitthvað sem ég hef skrifað um veðrið á árinu:

Veðurskráning fyrir janúar

Útsynningur

Hversu gott var góðviðrið í júlí?

Gæðamat á sumarveðrum 1987-2009, súlurit

Einnig er sjálfsagt að vísa í veðuryfirlit fyrir landið í heild á vef Veðurstofunnar (hér) og á bloggsíðu Einars Sveinbjörnssonar (hér).

Frosin rauð jól í Reykjavík

Þannig líta jólin út í Reykjavík í ár. Bjart yfir á meðan sólar nýtur og auð jörð bæði á láglendi og til fjalla. Það er því fátt sem minnir á að það sé hávetur ef ekki væri fyrir frostið sem bitið hefur borgarbúa og aðra landsmenn undanfarið. Snjórinn sem safnast hafði fyrir í Esjunni fyrr í vetur hvarf að mestu í hlýindakaflanum fyrri hluta mánaðarins þegar hitinn náði allt að 10 stigum. Núna undanfarna daga hefur þetta snúist rækilega við og frostið komist niður í 10 stig en á þess að nokkuð hafi náð að snjóa. Vatnsbrunnurinn á norðanverðu Seltjarnarnesi stendur hinsvegar alveg svellkaldur í sínum klakaböndunum.

G L E Ð I L E G   J Ó L

Hitafar heimsins kortlagt

Undanfarið hafa miklir kuldar gengið yfir Evrópu og frést hefur af metsnjókomu í höfuðborg Bandaríkjanna. Þetta er vitanlega ekki góð auglýsing fyrir hlýnun jarðar sem einmitt hefur verið mál málanna undanfarið. En þótt kalt hafi verið víða á norðurhveli, þarf svo ekki að vera allstaðar.

Hér að neðan má sjá afrakstur dálítillar vinnu þar sem ég hef safnað saman mörgum hitakortum og raðað í eitt heimskort, en hvert fyrir sig sýnir frávik frá meðalhita á hverjum stað vikuna 13-19. desember. Kortin fékk ég á vef Bandarísku veðurstofunnar NOAA, þau ná að vísu ekki að dekka allan heiminn, t.d. vantar Íslandið okkar, Grænland og meginhluta Afríku. Þetta gefur þó sæmilega mynd af því hvað er að gerast. (Til að fá kortið stærra er hægt hægt að smella á það nokkrum sinnum)

Samkvæmt þessu korti var hiti síðustu viku vel undir meðallagi nánast allan hringinn á hinum norðlægari slóðum allt frá Kanada til Evrópu, Síberíu og til norðurhluta Kína. Ég ímynda mér að þetta sé frekar óvenjulegt því yfirleitt ætti hlýtt loft að gera atlögu að norðurslóðum einhverstaðar til mótvægis við kuldana sem streyma úr norðri. En kannski á þetta sér þær eðlilegu skýringar að ísöldin sé að skella á fyrir fullt og allt eða bara næstu hundrað þúsund árin eða svo.

En heimurinn er stór og ekki þarf að hafa áhyggjur af því að íbúar annarra heimshluta séu að krókna úr kulda. Í Bandaríkjunum var hiti mjög breytilegur eftir svæðum, Mið- og Suður-Ameríka er hlýrri en í meðallagi. Hlýtt er yfirleitt í Afríku af þeim svæðum sem sjást, einnig í Miðausturlöndum, suðurhluta Asíu og Ástralíu. Svo verður að hafa í huga að þarna vantar öll hafssvæðin og heimskautin, en það telur drjúgt þegar meðalhiti jarðarinnar er metinn.

Kannski er of mikið sagt að ísöldin sé að skella á. Hitafar jarðar á sér marga útúrdúra. Þessir vetrarkuldar á norðurhveli breyta engu um að árið 2009 verður meðal allra hlýjustu ára sem mælst hafa. Árið verður örugglega hlýrra en árið 2008 og endar nálægt meðalhita þessa áratugar sem er sá hlýjasti sem komið hefur frá upphafi veðurmælinga og miklu lengur en það.

- - - -

Kortin sem ég notaði er hægt að finna á þessari slóð: http://www.cpc.ncep.noaa.gov/products/analysis_monitoring/regional_monitoring/

Hægt að fara í hvern heimshluta og velja viku-, mánaðar- og 3ja mánaða kort. Til að fá frávik frá meðalhita er farið í Temperature Anomaly, en svo er líka hægt að kalla fram aðrar upplýsingar. Kannski mun ég setja saman svona kort saman aftur síðar og birta. Vonandi þó ekki svona kuldalegt.

80 ára gömul veðurtíðindi utan úr Evrópu

Nú hefur borist inn á heimili mitt heill innbundinn árgangur ársins 1929 af vikuritinu Fálkanum sem var gefið út allt til ársins 1966. Ég er búinn að fletta í gegnum öll blöðin en þar kennir ýmissa grasa. Auk ýmiss afþreyingarefnis og skrautlegra auglýsinga má finna í blöðunum allskonar fréttir, eins og af kóngafólki og framandi villimönnum, nýjustu framfarir í samgöngum eru tíundaðar, risastórir flugbátar og loftskip keppa um farþegana yfir Atlantshafið, háhýsi þjóta upp í Ameríku sem aldrei fyrr og í Reykjavík á að fara að reisa Þjóðleikhús, sundhöll og glæsihótel við Austurvöll. Þetta var góðæri, 10 ár liðin frá stríðinu mikla, og stórveldin voru að hefja vígbúnað ný með smíðum á ósigrandi herskipum. Flest virtist í lukkunnar velstandi og engin ástæða til að örvænta þótt einhverjir hafi farið flatt á fjármálahruni á Wall Street seint á árinu.

FIMBULVETUR Í EVRÓPU

Það sem helst var kvartað yfir á árinu 1929 voru vetrarhörkur í Evrópu og þær svo miklar að elstu menn mundu vart annað eins, eins og gjarnan er sagt. Forsíða Fálkans frá 9. mars var lögð undir þessi ósköp en þar má sjá skip á siglingu í gegnum þéttan hafís á dönsku sundunum.

Þetta var á sama tíma og einmuna vetrarhlýindi ríktu hér Íslandi og til marks um það þá hefur engin marsmánuður verið hlýrri í Reykjavík en einmitt þessi árið 1929 þegar meðalhitinn mældist 5,9 stig. Aðeins einu sinni er vitað til þess að meðalhitinn í Reykjavík í mars hafi farið yfir 5 stig en það var árið 1964 þegar hann var 5,7 stig.

- - - - - -

Texti fréttarinnar er á þessa leið:

Í heilan mánuð hefir Ísland verið hlýjasta landið í norðanverðri Evrópu. Snjór hefir varla sjest sunnanlands og venjulega hiti um alt land á hverjum degi. En utan úr heimi berast nær daglega frjettir um meiri frosthörkur og bylji, en elstu menn muna. Suður í Grikklandi og Rúmeníu hefir fjöldi manns frosið í hel, sömuleiðis í Póllandi og Þýskalandi, og í Frakklandi og Spáni eru úlfar orðnir svo ágengir vegna harðindanna, að landplága er að. Samgöngur hafa víða tepst og matvælaflutningar til sumra stórborga rjenað svo, að þurð varð og varan stórhækkað í verði, svo að setja varð á hana hámarksverð. – Í Danmörku hafa kuldarnir verið svo miklir, að siglingar um sundin hafa verið háðar hinum mestu örðugleikum. Skipin urðu föst í ísnum og ísbrjótarnir dönsku gátu ekki losað sum þeirra. Eimferjurnar sem flytja járnbrautir yfir Stórabelti voru undir sömu sökina seldar, þær sátu fastar á miðri leið og urðu farþegarnir að yfirgefa þær og ganga á ís til lands. Voru allar samgöngur yfir sundið teptar í þrjá daga og varð þá að flytja allan póst með flugvjelum. Frá Kaupmannahöfn hefir verið reynt að halda opinni leið norður og suður; er skipunum safnað í hópa og ísbrjótur látinn ryðja þeim braut gegnum ísinn. Er myndin hér að ofan frá slíku ferðalagi.

- - - -
Þannig var það nú í den. Þessi misskipting á hita á milli Ísland og Evrópu er svo sem ekkert einsdæmi, en þarna árið 1929 hafa öfgarnar þó verið meira lagi. Væntanlega hefur öflugt hæðarsvæði yfir Bretlandseyjum beint suðlægum vindum til Íslands og fimbulkalt heimskautaloftið streymt suður til Evrópu. Þetta er þá eiginlega alveg öfugt ástand miðað við það sem við búum við þessi dægrin. En það getur hæglega breyst.

Veðurfræði í teiknimyndasögum

Á þessu ári er haldið upp á stórafmæli tveggja teiknimyndasöguhetja, hins áttræða unglings Tinna og hins fimmtuga Ástríks gallvaska. Það er því algerlega við hæfi að heiðra þá félaga og teiknimyndasögurnar sem maður ólst upp með, með þessum lauflétta pistli þar sem veðrið kemur að sjálfsögðu við sögu.

Það getur vissulega verið leiðinlegt að fá heimsóknir óskemmtilegra manna, ekki síst þegar menn eru  langþreyttir á sólarleysi og sífelldu landsynnings- slagviðri, eins og segir í upphafi bókarinnar Ástríkur skylmingakappi. Þegar myndin er teiknuð hefur suðaustan landsynningurinn þó greinilega gengið niður í bili og komið hið besta veður með sólskini, bólstraskýin benda þó til þess að loftið sé óstöðugt og kalt loft í háloftunum. Slíkt er ekkert óalgengt eftir landsynningsslagviðri, ekki síst þegar í kjölfarið fylgir suðvestan- útsynningur með skúraleiðingum.

Nokkrum blaðsíðum síðar erum við komin út í skóg og fylgjumst með þjóð- skáldinu Óðríki Algaula þar sem hann dásamar hinn tólf vindstiga innblástur sem þarna er að finna, algerlega grunlaus um hættuna sem að baki leynist. Gömlu vindstigin hafa nú vikið fyrir metrum á sekúndum þannig að í dag væri talað um innblástur upp á 33 metra á sekúndu, sem jafngildir fárviðri.

Til að verjast söng skáldsins höfðu hermenn rómverska heimsveldisins komið sér upp eyrnatöppum úr fíflalaufum. Þó að aðgerðin hafi heppnast varð árásin ekki eins fjölmenn og til stóð. Tilgangur þessarar árásar var annars sá að fanga eitt eintak af hinum ósigrandi Gaulverjum sem Hnýsíus Glápíkus ætlaði að færa Júlíusi Sesari að gjöf. Bókin fjallaði svo í framhaldinu um frækilegan björgunar-leiðangur Ástríks og Steinríks til Rómar.

- - - - -

Þá eru það Ævintýri Tinna. Í bókinni Svarta gullið þurfti hann kljást við vafasama olíubraskara í miðausturlöndum. Hvassviðri og sandbylur í skrælþurri eyðimörkunni er ekkert grín og því fengu Tinni og Tobbi aldeilis að kynnast. Sem betur fer eru Skaftarnir aldrei langt undan en þeir voru einnig rammvilltir í eyðimörkinni. Að draga réttar ályktanir af hlutunum er ekki helsti styrkur þessara háleynilegu rannsóknarlögreglumanna.

Í sömu bók leiðir atburðarásin söguhetjurnar um borð í olíuskip. Enn sem fyrr kemur veðrið við sögu. „Kvess vegna kvessir?“ spyr skipverjinn. Það skal þó tekið fram að hann hafði fengið höfuðhögg, annars hefði hann kannski áttað sig á að vindur magnast upp vegna þrýstingsmunar og að loft streymir frá hærri þrýstingi í átt að lægri þrýstingi.

En þá að lokum að bókinni Sjö kraftmiklar kristals- kúlur sem gerist á heimaslóðum söguhetjanna. Á einum stað í bókinni fá þeir Tinni og Kolbeinn að kenna á óstöðugleika veðráttunnar þar sem þeir eru á ferðinni á opnum blæjubíl kafteinsins. Skin og skúrir er veðurlag sem fleiri þekkja en við íslendingar. Regnboginn er algengur fylgifiskur slíks veðurs en þá brotnar ljósið upp í vatnsdropunum og regnboginn verður sýnilegur í gagnstæðri átt við sól. Regnboginn rís hærra eftir því sem sólin er lægra á lofti.

- - - - - 

Í fréttinni sem hér fylgir er rædd við Úlfhildi Dagsdóttur um afmæli þessara teiknamyndasagna en þó aðallega um Ástríksbækurnar:

Íslenskar myndasögur dýrmætar

Snjódýpt á hálendinu - línurit

Skammt suður af Hofsjökli, lengst upp á hálendi í 693 metra hæð, er fjallaskáli í eigu jeppaklúbbsins 4x4 sem nefnist Setur. Þó ég hafi ekki komið þangað sjálfur þá heimsæki ég staðinn reglulega í gegnum heimasíðu Veðurstofunnar, til þess eins að taka stöðuna á snjódýptinni sem mæld er þarna með sjálfvirkum hætti ásamt öðrum veðurþáttum. En til að fullnægja skráningarþörf minni til hins ýtrasta hef ég fært upplýsingarnar um snjódýptina hálfsmánaðarlega inn á þetta línurit sem ég hef komið mér upp og sést það hér að neðan:

Á þeim vetrum sem ég hef fylgst með snjódýptinni þarna uppi á Setri hefur þróunin verið með nokkuð svipuðu sniði þótt snjóþyngslin hafi verið mismikil eftir árum. Snjórinn nær sér á strik fyrir alvöru um og eftir miðjan október og nær hámarki um miðjan apríl, en þegar komið er fram í maí á hann sér ekki viðreisnar von og er horfinn um miðjan júní. Ég hef ekki skráð það sérstaklega hvenær snjórinn hverfur í júní en öll þessi ár hefur hann verið horfinn fyrri hluta mánaðarins, nema árið 2005 þegar hann hvarf örfáum dögum síðar. Eins og sést þá voru tveir síðustu vetur nokkuð snjóþungir miðað við hina fyrri en það endurspeglar ágætlega þessa vetur almennt á landinu. Reyndar vantaði upplýsingar fyrri part vetrar í fyrra þar sem upplýsingar bárust ekki af einhverjum ástæðum.

Í þessu samhengi sést vel hvernig veturinn sem nú er hafinn, ætlar að fara allt öðru vísi af stað en hinir fyrri. Strax í byrjun október var kominn talsverður snjór þarna upp á hálendi enda varð landið nánast alhvítt þarna á fyrstu dögunum í október. Síðan þá hefur veturinn varla náð sér á strik og það sem af er nóvember hefur verið auð jörð á Setri og virðist ekki ætla að verða mikil breyting á næstu daga, hvað þá að það snjói hér á láglendi suðvestanlands.

Eins og sést á þessari snemmkomnu snjókomu núna í október er erfitt að spá í framhaldið út frá ástandinu hverju sinni. Það verður því bara að ráðast hvernig veturinn á eftir að verða.

Slóðin á sjálfvirkar athuganir á Setri er hér á eldri vef Veðurstofunnar: http://andvari.vedur.is/athuganir/sjalfvirkar/setur/ 

Í hvað stefnir árshitinn í Reykjavík?

Nú þegar aðeins tveir mánuðir eru eftir af þessu ári ætla ég aðeins að spá í hvert stefnir varðandi meðalhitann í Reykjavík. Opinber meðalhiti í Reykjavík er ekki nema 4,3°C, en þá er miðað við árin 1961-1990 sem var frekar kalt tímabil, en á 30 ára viðmiðunartímabilinu þar á undan var meðalhitinn 4,9°C. Síðustu 8 ár eða öll ár þessarar aldar hefur meðalhitinn hinsvegar alltaf verið yfir 5 gráðum – að meðaltali 5,4 gráður. Hlýjast var árið 2003 þegar meðalhitinn náði 6,1°C sem um leið er hlýjasta árið sem mælst hefur í Reykjavík. Að þessum orðum sögðum upphefst tölfræðin:

- - - - -

Ef hitinn í nóvember og desember verður …

… í meðallagi m.v. árin 1961-1990 (0,45°C) verður meðalhiti ársins = 5,3°C

… í meðallagi m.v. síðustu 10 ár (1,8°C) verður meðalhiti ársins = 5,5°C
 

Til að fá árshita undir 5,0 gráðum má meðalhitinn í nóvember og desember ekki vera yfir -1,4 gráðum. Það eru litlar líkur á að svo verði en gerðist þó síðast árið 1996 og þá sérstaklega vegna þess hve nóvember var kaldur það ár. Meðalhiti mánaðarins var -1,9 stig og var þetta kaldasti nóvember á liðinni öld.

Til að fá árshita yfir 6,0 gráðum þarf meðalhitinn í nóvember og desember að vera yfir 4,6 gráðum. Það væru mjög mikil hlýindi en þó ekki útilokuð því árið 2002 var meðalhiti þessa tveggja mánaða einmitt 4,6 gráður, en aldrei áður hafa þessir tveir mánuðir mælst svo hlýir samanlagt á sama ári.

Það má segja að líklegasta niðurstaðan fyrir árið 2009 sé meðalhiti upp á 5,3°-5,6° nema eitthvað óvænt gerist í aðra hvora áttina en hið óvænta er reyndar ekkert svo óvanalegt þegar kemur að veðri.

- - - - - 

Til frekari glöggvunar kemur svo hér línurit yfir meðalhitann í Reykjavík frá 1931. Græna línan sýnir hver meðalhitinn hefur verið á tímabilinu (4,7°). Bleika sporaskjan lengst til hægri á svo að tákna hvar meðalhitinn 2009 mun líklegast enda. Þarna sést ágætlega hversu mikið hefur hlýnað síðustu 30 ár en þó ekki eins mikið og ef farið er 50-60 ár aftur í tímann þegar hlýjast var á síðustu öld. Það er þó hlýrra nú en þegar hlýjast var á síðustu öld og munar þá helst um hversu stöðug hlýindin eru nú, enda orðið alllangt síðan komið hefur ár sem ekki nær meðalhita tímabilsins í heild.

Nokkur súlurit yfir hitaþróun á Íslandi

Það þarf enginn að efast um það að síðustu ár hafa verið afar hlý hér á landi. Hinsvegar má velta ýmsu fyrir sér hvað sé hér á ferðinni. Eru þetta meiri hlýindi en voru þegar heitast var á síðustu öld? Er hlýnunin sú sama um allt land eða eru borgaráhrif að magna upp hitann hér í Reykjavík? Er þetta hluti af hnattrænni hlýnun sem er komin til að vera? Munu hlýindin aukast eða kannski ganga til baka?

Ég veit auðvitað ekki hvað mun gerast í framtíðinni. Aftur á móti er hægt að rýna í það sem gerst hefur, en það er það sem ég er búinn að gera með því að liggja yfir meðaltalstölum, stunda útreikninga af kappi og teikna súlurit.

Myndirnar sýna hvernig hitinn hefur þróast á landinu á 5 mismunandi stöðum hver í sínum landshluta samkvæmt tölum sem ég nálgaðist á Veðurstofuvefnum. Lengstu hitaraðir aftur í tímann eru frá Reykjavík, Stykkishólmi og Teigarhorni á Austfjörðum en ég sýni þær aftur til ársins 1901. Að auki er ég með Hæl í Hreppum á Suðurlandi og Akureyri, en þær hitaraðir er aðeins hægt að nálgast aftur til ársins 1931. Ég sýni hitaþróunina sem súlurit þar sem hver súla táknar einn áratug, en með áratug á ég við þá tíu áratugi sem öldin skiptist í. Af fyrsta áratug þessarar aldar eru bara liðin 8 heil ár en það eru einmitt árin sem hafa verið svo hlý. Hægra megin eru svo tvær súlur þar sem ég ber saman meðalhita síðustu 10 ára (1999-2008) og hlýjasta 10 ára tímabilið á síðustu öld (1932-1941), plús talan þar fyrir ofan sýnir hlýnun milli þessara tveggja tímabila.

Hér er svo afraksturinn (undir myndunum koma svo stuttaralegar niðurstöður):

 

 

 

 

 

Stuttaralegar niðurstöður:

Greinilegt er að sama hitaþróun hefur verið um allt land. Áratugirnir þrír frá 1931-1960 voru talsvert hlýrri en næstu þrír þar á eftir 1960-1990, eins og reyndar er vel þekkt. Kólnunin sjálf átti sér þó stað eftir 1965. Fjórði áratugurinn 1931-40 var yfirleitt sá hlýjasti á síðustu öld nema á Teigarhorni þar sem sjötti áratugurinn 1951-60 var örlítið hlýrri. Síðasti áratugur 20. aldar 1991-2000 var miðlungshlýr og heldur hlýrri en sá þriðji 1921-30.

Það sem af er þessum áratug er hitinn allstaðar nálægt 0,4 gráðum fyrir ofan hlýjasta áratug síðustu aldar. Í Reykjavík er munurinn 0,45 gráður þannig að ef um einhverja auka borgarhlýnun er að ræða er hún samkvæmt þessu ekki nema um 0,05 gráður sem er eiginlega innan skekkjumarka, en veðurathuganir hafa ekki verið gerðar á sama stað í Reykjavík á tímabilinu.

Miklu minni hitamunur fæst með því að bera saman 10 síðustu ár 1999-2008 og hlýjasta tímabil 20. aldar sem mér reiknast til að hafi verið á árunum 1932-1941 og er munurinn þarna mjög svipaður milli staða. Síðustu tvö ár 20. aldar voru enda ekkert sérstaklega hlý og því er talsverður munur á meðalhita síðustu 10 og 8 ára. 

Hitinn síðustu 8 ár á sér ekki hliðstæðu því ekki er hægt að finna sambærilegt 8 ára tímabil á síðustu öld með því að rýna í tölur. Öll árin hafa verið hlý en mestu munar um árið 2003 sem er að meðaltali það hlýjasta sem mælst hefur á landinu. Næsthlýjustu ár þar á eftir eru sennilega 1933 og 1939 en þrátt fyrir mörg hlý ár á 4. 5. og 6. áratugnum komu alltaf nokkuð svöl ár inn á milli ólíkt því sem hefur verið á okkar tímum.

- - - -

Spurningin um hvort þessi núverandi hlýindi munu halda áfram er auðvitað mjög heit. Það er freistandi að segja að við séum á einhverskonar náttúrulegu hlýindaskeiði svipuðu því sem var 1930-60 og eigum enn eftir um tuttugu ár þangað til náttúrulegt kólnunarskeið taki við, svipað og var árin 1960-1990, en vitað er að náttúrulegar áratugasveiflur eiga sér stað í hafinu. Það er líka freistandi að segja að þetta hlýindaskeið stefni í að verða eitthvað hlýrra en það síðasta vegna hnattrænnar hlýnunar.

Annars er það að frétta, að það sem liðið er af þessu ári 2009 í Reykjavík, virðist hitinn ætla að stefna í eitthvað svipað og síðustu ár, kannski mun ég skoða það betur eftir næstu mánaðarmót. Einnig er tilvalið og sjálfsagt að uppfæra allar þessar tölur eftir áramót þegar uppgjör ársins liggja fyrir. 

(Að sjálfsögðu geta leynst einhverjar villur í þessum útreikningum, vonandi eru þær þó sem allra smávægilegastar)