Landslagslýsing að hætti Þórbergs Þórðarsonar

 

 „Landið fyrir vestan Breiðabólstaðarbæi var mjög ólíkt landinu fyrir austan þá. Fyrir vestan var það miklu breiðara og meira af tilbreytingum í því. Þar var miklu lengra frá fjalli til fjöru og Lónið breiðara. Það var vegna þess, að fyrir austan bæina lá fjallið til suðvesturs í sömu stefnu og ströndin. En fyrir vestan þá beygði fjallið til vesturs og fjaran meira til suðurs. Af því varð meira undirlendi og meira af punti, sem komst fyrir í landinu.“

Þennan texta má finna í bókinni Um lönd og lýði, sem er önnur af fjórum Suðursveitabókum Þórbergs Þórðarsonar. Ásamt endurminningum frá uppvaxtarárum má þar finna ýtarlegar náttúru- og mannlífslýsingar frá heimahögum rithöfundarins sem fæddist á þessum degi fyrir 120 árum.

Óyggjandi merki þess að vorið sé á næsta leiti

Vorið er að vísu ekki komið, en með hverjum degi hækkar sólin á lofti og bræðir snjóinn þótt afkastamest sé þó rigningin. Þegar svo innkaupakerrur stórmarkaðanna gægjast undan bráðnandi snjóruðningum tel ég það vera óyggjandi sönnun þess að veturinn sé að láta undan síga og vorið sé á næsta leiti. Við þurfum þó að sýna þolinmæði, það er langt þangað til við getum farið að tala um sumarið, enn eru einhverjir vetrarkuldar í spákortunum, við fáum sjálfsagt páskahret og svo kannski smá vorhret á glugga í maí.

 

Mynd: Veturinn á undanhaldi í Nóatúni vestur í bæ.

Veðrið á landinu

Hámark hafísbreiðunnar á norðurhveli

Nú er kominn tími á meiri æsispennandi hafísskrif og að þessu sinni um hafísinn á norðurheimskautinu. En eins og venjulega gerist í snemma í mars má gera ráð fyrir því að vetrarhámarki hafísbreiðunnar á norðurhveli hafi verið náð. Á meðfylgjandi myndum sést útbreiðsla hafíssins eins og hún var sl. haust og svo núna í byrjun mars, en þarna kemur vel fram hinn mikli munur sem er á útbreiðslunni eftir árstíma. Eftir sögulegt lágmark hafíssins sl. haust hefur hafísinn að því er virðist náð sér vel á strik og heildarútbreiðslan ekki fjarri því sem eðlilegt má teljast. Það hafa t.d. verið talsverðir kuldar vestur af Grænlandi og víðar í vetur og því mikill hafís á þeim slóðum og áfram suður eftir til Nýfundnalands.

En það er ekki allt sýnist. Það má sjá t.d. að íslausa svæðið í Barentshafinu er óvenju stórt sem bendir til þess að hlýir vindar hafa leikið þar um, þótt umfram allt sé það Golfstraumurinn sem heldur þessum norðurhafsvæðunum íslausum að mestu árið um kring. En það hefur verið mjög hlýtt þarna í vetur, veturinn í Skandinavíu hefur verið mildur þrátt fyrir kaldari tíð víða annarsstaðar. Þessir hlýju vindar sem hafa náð inn á Barentshafið og áfram á norðurpólsvæðið sjálft hamla almennilegri hafísmyndun þannig að ísinn þarna verður enn eitt sumarið viðkvæmur fyrir hinni óumflýjanlegu sumarbráðnun.

Vísindamönnum verður sífellt betur ljóst hversu merkilegt síðasta hafíslágmark var og hversu afdrifaríkt það getur orðið. Jafnvel er talað um um að hafísinn á norðurpólnum hafi náð krítísku ástandi eða því sem kallað er upp á ensku tipping point, sem þýðir að úr þessu mun hafísútbreiðslan á norðurpólnum ekki eiga sér viðreisnar von á sumrin nema til komi veruleg kólnun á næstu árum. Vegna mikilla affalla á gömlum og traustum hafís síðustu ár er meginuppistaða hafísbreiðunnar núna þunnur og ungur ís sem bráðnar auðveldlega á sumrin. Þau opnu hafssvæði sem myndast á sumrin eru líka orðin það stór að orka sólarinnar nær að hita sjóinn í stað þess að endurvarpast til baka af hvítum ísnum, og útkoman verður því sífellt hraðari bráðnum og að lokum íslaust norðurhvel að sumarlagi eftir einhver ár. Strax núna í sumar gæti jafnvel verið fært skipum allt norður að pólnum sjálfum, allavega samkvæmt því sem Norski hafísfrömuðurinn dr. Olav Orheim segir (sjá hér).

Tek svo fram að lokum að þetta eins og flest sem ég skrifa um þessi fræði eru vangaveltur alþýðumanns en samt bara nokkuð áreiðanlegar eftir því sem ég best veit.

 

Íslensk náttúra séð ofan úr geimnum

Þessi magnaða mynd gæti í fljótu bragði verið abstrakt-málverk eftir einhvern listamanninn. En svo er nú ekki því þetta er nú bara íslensk náttúra séð ofan úr geimnum og er fengin af hinni ágætu landaskoðunarsíðu, Google-map. Sé einhver í vafa hvaðan myndin er þá skal það upplýst að hér er kominn efri hluti Skeiðarárjökuls sem rennur úr Vatnajökli og niður á Skeiðarársand.

Þarna á myndinni má sjá ýmislegt athyglisvert. Vatnið sem þarna sést vestur af skriðjöklinum er Grænalón en það myndast vegna þess að jökullinn stíflar dalinn þar undir svo vatnið safnast þar fyrir. Á vissu millibili þegar vatnsmagnið í lóninu er orðið nægilegt, lyftir það upp jöklinum svo að lónið tæmist, vatnið hleypur fram og veldur flóði í Súlu og Núpsvötnum. Þetta gerðist síðast í júlí 2006 eftir því sem ég best veit. Lónið hefur hefur farið minnkandi hin síðari ár vegna þynningar á jöklinum sem aftur veldur því að hlaupunum fjölgar og þau verða minni í hvert sinn.

Það er líka athyglisvert að skoða skriðjökulinn. En vegna nálægðar sinnar við hin afar eldvirku Grímsvötn þá eru ýmis gömul öskulög áberandi í jöklinum en þau koma í ljós þegar sem jökullinn skríður fram og bráðnar og mynda þetta fallega mynstur. Eitt öskulagið þarna er meira áberandi en önnur, ekki veit ég þó úr hvaða gosi það er. 

Pínulitla-ísöldin

Það er óhætt að segja að við höfum núna upplifað vetrartíð sem stendur undir nafni og ekki annað að sjá en að svo verði eitthvað áfram og er þetta tíðarfar farið að minna að mörgu leyti á það sem í boði var á árum pínulitlu-ísaldarinnar. En hvaða pínulitla-ísöld, gæti einhver spurt. Allir hafa heyrt um ísöldina sem lauk fyrir 10.000 árum, flestir hafa heyrt um litlu-ísöldina sem lauk fyrir 100 árum en sennilega hefur enginn heyrt talað um um pínulitlu-ísöldina, sem er skiljanlegt því þetta er heiti sem ég hef sjálfur komið mér upp yfir annars vel þekkt kuldaskeið sem hófst árið 1965 og stóð yfir næstu áratugi. Nú vill svo til að pínulitla-ísöldin skall á sama ár og ég kom í heiminn þannig að ég óx upp með henni og get því vissulega sagt að ég sé af pínulitlu-ísaldarkynslóðinni.

 
Mynd: Höfundur kannar snjóalög í upphafi pínulitlu-ísaldarinnar.

Fyrstu merki um pínulitlu ísöldina var þegar mikill hafís kom að landi í upphafi árs 1965, og lá útfyrir norðurlandi fram eftir vetri og olli þar nokkrum kuldum. Á suður- og vesturlandi var árið hinsvegar nokkuð hlýtt þar til um miðjan nóvember þegar fór að kólna. Síðan tóku við margir kaldir mánuðir og mörg köld ár, allavega miðað við það sem fólk átti að venjast fram að því. Hafísinn lét sjá sig og af meiri þunga en menn höfðu kynnst áratugum saman og jöklarnir sem höfðu verið að hopa frá lokum litlu-ísaldarinnar snéru nú vörn í sókn. Til að átta sig á hversu kalt þetta tímabil var þá reiknast mér til að meðalhitinn á árunum 1966-1995 í Reykjavík hafi verið 4,2°C sem er 0,7 gráðum lægra en næstu 30 ár þar á undan og heilli gráðu kaldara en meðalhiti síðustu 10 ára í Reykjavík. Og það munar um minna. 

Að sjálfsögðu gat ég ekkert skynjað að ég var að alast upp á einhverju köldu tímabili að öðru leiti en því að maður heyrði oft eldra fólk tala um að það hafi alltaf verið svo gott veður þegar það var að alast upp. Í mínum uppvexti eru sól og sumarhitar eitthvað sem er manni ekkert sérstaklega minnistætt en aftur á móti finnst mér oftast hafa verið snjór og frost á veturna. Á þessum árum þurfti engar skautahallir til að fara á skauta, því vötn voru yfirleitt frosin á veturna. Snjórinn var líka vel nýttur hvort sem var til að renna sér niður brekkur, sem allskonar byggingarefni og svo að sjálfsögðu til að „teika bíla“ sem reyndar var ekki vel séð, en sú íþrótt hefur að mestu lagst af bæði vegna lélegra vetra og samvaxinna stuðara á bílum. Vorið 1979 þegar ég fermdist fékk ég skíði að gjöf en þá var pínulitla-ísöldin í hámarki en meðalhiti þess árs var aðeins 2,9°C í Reykjavík. Þá var hægt að fara á skíði í Bláfjöllum langt fram í maí og þótti bara sjálfsagt en sá maímánuður var kaldasti maímánuður á landinu síðan á tímum litlu-ísaldarinnar.

En hvenær lauk svo pínulitlu-ísöldinni? Lok hennar eru ekki eins vel afmörkuð og upphaf hennar en upp úr 1985 fór hitafarið eitthvað að mildast. Árið 1987 var nokkuð hlýtt og líkt því sem verið hefur undanfarin ár en sennilega hefur árið 1995 endanlega markað lok pínulitlu-ísaldarannar. Það ár var meðalhitinn í Reykjavík 3,8°C en eftir það hefur hann ekki farið undir 4,5°C. Veturinn 1995-96 var nokkuð þægilegur um allt land en þá önduðu menn líka léttar, því óttast var jafnvel að byggð gæti lagst af á Vestjörðum eftir snjóþyngsli og snjóflóð veturinn áður. Kannski var hið mannskæða snjóflóð á Flateyri lokaatburður pínulitlu ísaldarinnar, en það féll aðfaranótt 26. október 1995, 30 árum eftir að pínulitla ísöldin hófst. Þótt enn í dag sé að vísu óttast um byggð á Vestfjörðum eru það samt aðrir þættir en veðrið sem valda þeim áhyggjum.

En hvar erum við svo stödd í dag? Eru kuldarnir nú upphafið á nýju pínulitlu-ísaldarskeiði eða einhverju stærra, eða er þetta bara smá truflun í endalausri gróðurhúsahlýnun. Ég ætla ekki að velta því upp hér en það er þó staðreynd að Ísland er á mjög viðkvæmu svæði enda stutt í ískalda vinda og sjávarstrauma og lítilsháttar breyting á þeim getur ráðið miklu um hitafar hér.

 

Með Castró-bræðrum á Kúbu

Það er nú eiginlega ekki hægt annað á þessum tímamótum en að rifja það upp þegar ég var viðstaddur útifund með Fidel Castró á Kúbu sumarið 1989. Ég var þarna mættur ásamt nokkrum öðrum ungmennum frá Íslandi, en til Kúbu fórum við í mánaðarlanga vinnuferð á vegum Vináttufélags Ísland og Kúbu og unnum þar ýmis störf ásamt stórum hópum frá hinum Norðurlöndunum. Þessi ferð var auðvitað mikið ævintýri en það sem bar hæst var náttúrulega þegar allur hópurinn ásamt ógnarstórum hópi innfæddra átti þess kost að hlýða á eina af hinum mikilfenglegu ræðum Fidel Castrós. Ræðan var haldin þann 26. júlí, en sá dagur markaði upphaf byltingarinnar þegar Castró og fleiri skæruliðar gerðu misheppnaða árás á Moncada herbækistöðina árið 1953. Þrátt fyrir mikið mannfall í hópnum slapp Fidel Castró lifandi en dúsaði í fangelsi í nokkur ár þar sem hann lagði á ráðin um næstu byltingartilraun.

Ræða Fidels var aðalnúmerið á þessari samkomu og hófst eftir langa bið og eftirvæntingu mannfjöldans sem stytti sér stundir fram að ræðunni með því að fara með í einum kór sígildar slagorðaþulur til heiðurs forsetanum og byltingunni. Ekki þarf að taka fram að mikil fagnaðarlæti brutust fram þegar karlinn sjálfur loksins heiðraði svæðið með nærveru sinni og hóf upp raust sína. Og nú hófst mikil ræða. Castró rifjaði upp byltingarárin og allar þær framfarir sem orðið höfðu í landinu frá stjórnartíð fyrirrennara síns, ameríkanavinarins og einræðisherrans Batista sem þeir byltingarmenn steyptu af stóli. Ég get nú reyndar ekki sagt að ég hafi annars náð ræðunni í smáatriðum, við áttum þessum kost að fá enska þýðingu í heyrnartæki en hlustunarskilyrðin voru ekki góð og gáfust ég og fleiri upp á þeim apparötum að lokum. Hinsvegar stóð ekki á viðbrögðum okkar að standa upp og fagna með fjöldanum þegar við átti enda ágætt að teygja aðeins úr sér öðru hvoru. Castró er þekktur fyrir langar ræður, þær geta staðið klukkustundum saman en að þessu sinni þótti hann bara frekar stuttorður og talaði í innan við tvo tíma einungis. Ekki var annað að heyra en að viðstaddir hafi tekið ræðunni vel að henni lokinni, já afar vel, og tugþúsundum saman hrópaði fólkið Viva Fidel, Viva la Revolution!

Ekki nóg með það. Í þessari ferð hittum við einnig annan Castró, nefnilega Ramón Castró, þann elsta af þremur Castró-bræðrum. Ramón Castró kom fyrir sem mjög viðkunnanlegur maður, hann barðist ekki í byltingunni eins og bræður hans en átti þó sinn þátt í því öllu saman. Við heimsóttum hann þarna á heilmikið nautgripabú í eigu ríkisins að sjálfsögðu, en undir hans stjórn, enda Ramón Castró landbúnaðarmaður mikill. Það er ekki hægt að segja annað en það hafi verið bræðrasvipur með þeim tveimur og byltingarskeggið og græna derhúfan til staðar í báðum tilfellum.

Já, það var bjart yfir mönnum sumarið 1989 á Kúbu og byltingin gekk sinn vanagang, þó ekki endilega fram á við, því þarna gengu menn í sömu sporum. Í sæluríkinu á Kúbu voru frekari framfarir óþarfar. En það voru blikur á lofti. Strax þarna haustið eftir byrjaði óróinn í Austur-Evrópu og fyrir áramót var kommúnisminn þar fallin. Í árslok 1991 urðu Sovétríkin að engu og þá voru Kúbverjar skildir eftir einir og óstuddir og mjög erfið ár tóku við. En stjórn Kúbu hefur lifað þetta af og Castróbræður allir á lífi. Heldur hefur efnahagsástandið í landinu lagast með auknum túrisma þótt enn gangi menn í sömu pólitísku sporum. Þá er bara spurningin hvað gerist nú þegar sá yngsti af þeim bræðrum, Raúl Castró, hefur tekið við forsetastóli. Sá er ekki ekki nema 76 ára, ég hef ekki hitt hann og get því ekki alveg dæmt um það.

 

Raúl Castro kjörinn forseti Kúbu

Hvað finnst mér um Eurovisionlögin?

Núna á laugardagskvöldið er komið að þeirri stóru stund er við veljum okkar framlag í Evrópukeppni dægurlaga, sjálfa Eurovisionkeppnina sem verður haldin í Serbíu þetta árið. Þetta er auðvitað keppni sem allir dýrka og dá, ýmist opinberlega eða í laumi, en hvað mig varðar þá hef ég aldrei farið í felur með minn áhuga á keppninni. Enda afar fordómalaus og víðsýnn þegar kemur að menningarviðburðum, bæði háttsettum sem lágt settum. En hvað finnst mér um þau lög sem keppa um að verða framlag okkar nú í ár? Margt finnst mér gott en hér koma mínir fordómalausu sleggjudómar: (Smellið á titil til að spila lögin)

Gef mér von. Flytjandi: Páll Rósinkrans. Höfundur: Guðmundur Jónsson. Palli Rósinkrans biður um von af mikilli andagift, studdur af gospelsöng í Hvítasunnustíl. Sá stíll höfðar ekki til mín og varla hægt að segja að þetta lag eigi mikla von. Allt er samt vel gert hér, Páll er einn af okkar bestu söngvurum og Guðmundur - Sálin hans Jóns míns - Jónsson, kann vissulega að semja grípandi tónlist.

Núna veit ég. Flytjandi: Magni Ásgeirsson (og Birgitta?), Höfundur: Hafdís Huld Þrastardóttir. Þetta er nú bara mjög fallegt og huggulegt lag, rólegt framan en bætir í undir lokin. Það kom í ljós í seinni umferðinni að Magni dugði ágætlega án Birgittu sem var óvart í skíðafríi. Kjósa Magna? Þjóðin kann það. Ég veit hinsvegar ekki með Evrópu.

In your dreams. Flytjandi og höfundur: Davíð Þorsteinn Olgeirsson. Þetta lag er bara skal ég segja ykkur alveg bráðgott. Létt, skemmtilegt og grípandi, sungið í falsettu og minnir m.a. á ýmsa gamla Elton John slagara, einhver sænskur Eurovision-keimur af þessu líka. Ég gæti alveg hugsað mér þetta lag í sjálfri keppninni ef tekst að finna réttu sviðsframkomuna sem hefur verið helsti vandinn hingað til.

  Hvað var það sem þú sást í honum? Flytjandi: Baggalútur. Höfundur: Magnús Eiríksson. En eitt gott lag og enn vandast valið. Fyrst var það flutt í rólegri kántrý-útgáfu en var síðan flutt í sveiflustíl einhverstaðar á milli Geirmundar og Tom Jones. Baggalútsmenn gefa þessu lagi skemmtilegan karekter eins og þeim er von og vísa. 

  Fullkomið líf. Flytjandi: Eurobandið (Friðrik Ómar og Regína ósk), Höfundur: Örlygur Smári. Ænei. Ég veit að þetta fólk langar óskaplega mikið út og telur sig sjálfsagt vera með skothellt Eurovision lag. En þetta lag er eins og Eurovisoin lög verða leiðinlegust, tilgerðarlegt stuð og ofnotaðar klisjur sem bjarga ekki slöku lagi. Ég óttast samt að mörgum falli þetta vel í geð. „We have a winner“ sagði Páll Óskar. „We have a looser“ segi ég.

  Hvar ertu nú? Flytjandi: Dr. Spock, Höfundur: Dr. Gunni. Guli hanskinn rokkar feitt! Hér er fjörið, hér er frumleikinn. Angurvær sjómannaballaða og villt dauðarokk fléttað í eitt og endar í níu-vindstigum á Halamiðum. Mikið show hér á ferð, en það sem skiptir kannski mestu er að laglínan gerir sig og söngurinn afbragð. Já, takk!

  Ho, ho, ho, we say hey hey hey, Flytjandi: Merzedes Club, Höfundur: Barði Jóhannsson. Er þetta lagið sem er að fara út? Það bendir margt til þess enda hefur þetta lag vakið mesta athygli. Barði Bang Gang er náttúrulega snillingur og kemur hér með Ibiza-techno-hnakka-diskó sem hugsanlega er neðst í virðingastiga allrar tónlistar og fer alla leið með olíubrúnkusmurðum vöðvamennum og einni söng-mjónu. Hörku atriði. Stóri gallinn er hinsvegar sá að fólkið getur ekki sungið! Það kom fram í seinni umferðinni þegar felu-baksviðsmenn þurftu að syngja fyrir drumbaslagarana og söngkonan þurfti að syngja með sinni náttúrulegu litlu rödd - án allra tölvueffecta.

Don't wake me up. Flytjandi: Ragnheiður Gröndal. Höfundur: Margrét Kristín Sigurðardóttir.Er þetta kannski bara lagið? Ragnheiður Gröndal klikkar ekki, hún kann að syngja og fer létt með skemmtilegt lag sem er í dálitlum revíustíl.Allavega eitthvað leikhúslegt við þetta. Bara fínt, já já.

Niðurstaða: Spái því að Hó hó hó, fari út (börnin hafa gaman af þessu), Fullkomið líf lendir í öðru sæti en fær örugglega ekki atkvæði frá mér. Best finnst mér Hvar ertu nú? Önnur lög eru yfirleitt fín en eiga kannski ekki mikla möguleika en mættu fara í keppnina mín vegna, nema helst Gospel-lagið. 

Eilífðarmálin

Þótt maðurinn sé vitsmunavera þá getur hann ekki vitað allt og þar sem þekkinguna þrýtur taka gjarnan trúarbrögðin við. Fyrir daga nútímavísinda og skynsemishyggju spannaði hið óþekkta stórt svið og svigrúm trúarbragðana til að útskýra heiminn því mikið. Hvernig varð heimurinn til? Hvernig urðu mennirnir til og hver stjórnar þessu öllu saman? Til að viðhalda einingu milli manna þurftu samfélögin að koma sér saman um svör við hinu óþekkta, þótt í ljósi aukinnar þekkingar hafa þau svör oft reynst vera byggð á misskilningi. Kannski má segja að trúarbrögðin séu til vegna þess að hvert samfélag þarf að skilja heiminn á sama hátt. Eða eigum við kannski að segja, misskilja heiminn á sama hátt?

Þrátt fyrir aukna þekkingu og allar þær tækniframfarir sem orðið hafa er hið óþekkta ennþá til staðar. Við vitum jú og trúum flest að heimurinn varð til í svokölluðum miklahvelli, jörðin er ekki miðja alheimsins og lífið þróaðist í flóknar lífverur úr nánast engu. En ef maður spyr nokkurra klassíska spurninga, þá verður  fátt um svör og svigrúm fyrir trú á æðri máttarvöld kannski enn til staðar: „Af hverju er heimurinn til? Hví er ég, ég en ekki þú? Hvar endar alheimurinn?“ Hið rétta svar hins vísindalega þenkjandi og jarðbundna nútímamanns við svona spurningum er einfaldlega: „Því er ekki hægt að svara miðað við þekkingu okkar í dag“.

Það er hluti af mannlegu eðli að sætta sig ekki við ósvaraðar gátur, sérstaklega ekki ef þær snúast um hinstu rök tilverunnar. Þess vegna leitar trúin enn á fólk sem vill fá svörin, hin kristna trú hefur að vísu ekki alltaf svörin en þar er allavega kominn æðri vera, Guð, skapari himins og jarðar sem bindur þetta allt saman og vegir hans eru órannsakanlegir. Ef fólk kýs að trúa á almáttugan Guð, þá geri ég engar athugasemdir við það og ef fólk kýs að trúa ekki á hann þá geri ég engar athugasemdir heldur. En ef annar hópurinn hefur rétt fyrir sér þá hlýtur hinn að misskilja, kannski eru báðir hóparnir að misskilja, en bara ekki á sama hátt. Hvort heldur sem er, þá ríkir ekki eining í samfélaginu um þessi mál í dag. Í þeirri umræðu finnst mér best að taka öllu með ró, fullyrða sem minnst, trúa sem fæstu en njóta þess að mæta í kirkju ef svo ber undir.

Innbyggð trú rannsökuð

Um hafís og mitt eigið bloggerí

Nú fer sá árstími í hönd þegar hafísinn fer að gerast nærgöngull við landið. Það hafa ekki borist miklar fréttir af þessum landsins forna fjanda undanfarið enda hafa vindáttir fyrr í vetur ekki verið mjög hagstæðar til að beina þeim litla hafís hingað, sem í boði er á Grænlandssundi. En nú kann að vera breyting þar á því undanfarið hafa suðvestan- og vestanáttir verið algengar milli Íslands og Grænlands en þá safnast hafísinn einmitt fyrir útaf Vestfjörðum. Einnig hefur núna undanfarið verið lítið um norðaustanátt sem er ríkjandi þarna á vestfjarðamiðum og heldur hafísnum frá landinu. Á myndinni sem hér fylgir sést hafísbreiðan milli Íslands og Grænlands eins og Norska veðurstofan teiknar hana. Þetta er reyndar ekkert óeðlilegt miðað árstíma en þó sennilega það mesta sem sést hefur í vetur og samkvæmt veðurspám gætum við fengið hafísinn upp að landi á næstu dögum.

Og hvað ætlaði ég svo að segja um mitt eigið bloggerí? Jú, þetta er ekki í fyrsta sinn sem ég skrifa um hafísinn, enda áhugasamur um allt sem tengist veðurfari á einhvern hátt. Mér finnst alltaf eitthvað spennandi við hafís, jafnvel þótt ég hafi aldrei séð svoleiðis því aldrei kemur hafísinn til Reykjavíkur. Fyrsta bloggfærslan mín núna í haust var reyndar um hafís og tengdist hafíslágmarkinu á norðurpólnum. En nokkru fyrr eða í janúar fyrir rúmu ári var ég þó næstum því byrjaður að blogga. Það sem mér lá á hjarta þá var að vara þjóðina við yfirvofandi hafískomu sem enginn virtist gera sér grein fyrir þegar vestan-stormi var spáð á Vestfjarðamiðum. Auðvitað kom hafísinn og það öllum að óvörum og fyllti meðal annars Dýrafjörð svo elstu menn mundu ekki annað eins. (Sjá mbl.frétt frá 27.jan.2007) En ef hafísinn kemur núna á næstu dögum held ég að það ætti ekki að koma eins á óvart, þetta er vel vaktað, aðstæður núna öllu hefðbundnari en var í janúar í fyrra og sennilega mun hafísinn ef hann kemur, ná landi á gamalkunnum ísaslóðum. En hvað sem gerist þá er ég allavega búinn að leggja mitt af mörkum til að vara þjóðina við!

Frelsið Nelson Mandela!

Þótt Nelson Mandela sé fyrir löngu orðinn frjáls maður lifir ennþá mikið af þeirri tónlist sem samin var í baráttunni fyrir frelsi hans og afnámi kynþáttaaðskilnaðar í Suður-Afríku. Eitt það flottasta sem kom út í þeim geira var auðvitað lagið fræga frá árinu 1984, Free Nelson Mandela, með hljómsveitinni The Special AKA, sem var afsprengi bresku ska-hljómsveitarinnar The Specials. Í þessu lagi eru greinileg áhrif frá Afrískri tónlist en dansmenntin fína er væntanlega ættuð frá öngstrætum USA. Eftir 27 ára fangavist var Nelson Mandela loksins látin laus úr fangelsi árið 1990 og varð síðar forseti Suður-Afríku. Kannski hafði þetta lag sín áhrif, hver veit, en kosturinn við það hafa svona karla í fangelsi er samt auðvitað sá, að þá er hægt að semja flott baráttulög.

Syngja fyrir Mandela?

Um áhrif Kyrrahafsstraumana El Nino og La Nina á hitafar jarðar

Það hafa borist fréttir víðar en á Íslandi að kuldar og allskonar vetrarhörkur hafi einkennt veðráttuna undanfarið. Þegar sérfæðingar skýra út hverju þessu valdi þá er athyglinni oftast beint að Kyrrahafinu þar sem hið kælandi hafsstraumafyrirbæri La Niña hefur núna náð sér strik, en La Niña er andstæðan við El Niño fyrirbærið sem veldur hlýnun þegar það ástand varir. Ég ætla mér ekki hér að fjalla sérstaklega um þessa strauma, en það hefur lengi verið ljóst að þessi breytileki í hafsstraumum þarna hefur ýmis áhrif á veðrið í heiminum og einnig margt annað eins og t.d við Chile, þar sem La Nina ástandið hefur jákvæð áhrif á ansjósuveiðar, því þá sogast upp næringarríkur kaldur sjór við strendur S-Ameríku.

Mér datt hinsvegar í hug að kanna nánar tengsl þessara hafstrauma við hitafar aftur í tímann á hnattræna vísu. En þar sem ég fann ekki almennilega mynd sem sýnir þetta, þá gerði ég smá tilraun með útbúa þannig mynd sjálfur. Fyrst fann ég hér mynd sem sýnir hvernig La Nina og El Nino hafa skipst á í Kyrrahafinu frá 1950, síðan sótti ég línurit frá Nasa sem sýnir áætlaða hitaþróun eða frávik frá meðalhita á jörðinni frá 1880. Þegar þessum myndum hefur verið smellt saman þannig að ártölin falli saman (eftir 1950), kemur út þessi mynd.

Í fljótu bragði sést kannski ekki mjög mikið hvað er að gerast. Þykka bláa línan er nokkurra ára keðjumeðaltal fyrir hitann, en ég hafði meiri áhuga á daufari línunni sem sýnir hita hvers árs. Eftir 1975 hefur hitafarið stigið mikið eins og frægt er og gerir samanburðinn erfiðari. Á myndinni hér að neðan er ég því búinn að hliðra niður hitanum eftir 1975 niður á við til að auðvelda samanburðinn enda er þar á ferð langtímahitafarsbreyting væntanlega af öðrum örsökum. Einnig sýni ég þarna bara árshitann en sleppi keðjumeðaltalinu og búinn að bæta við árinu 2007 þannig að nú fer þetta allt að skýrast betur.

Þá er hægt að bera þetta saman og ekki annað að sjá en að það sé þó nokkur fylgni á þarna á milli. La Nina (blár) hefur yfirleitt kælandi áhrif en El Nino (rauður) áhrif til hlýnunar. Það eru samt undantekningar á fylgninni sem í tveimur mikilvægum tilfellum má skýra með öflugum eldgosum: El Chichon í Mexíkó árið 1982 olli því að árið 1983 varð ekki enn hlýrra þrátt fyrir mjög öflugt El Nino ástand og svo Pinatupo gosið á Filippseyjum árið 1991 sem olli talsverðri kólnun þrátt fyrir nokkurra ára El Nino ástand árin þar á eftir.

Mér finnst augljóst miðað við þessa skoðun að Kyrrahafsstraumarnir geta valdið skammvinnri hnattrænni hlýnun eða kólnun um allt að 0,2°C til og frá. Eins og sést á myndinni eru það núna hin kælandi La  Nina áhrif sem eru nýhafin, en slíkt ástand getur varað í 1-4 ár. Það verður því að teljast líklegt að þegar dæmið snýst við að þá fáum við á ný mjög hlý ár sem jafnvel geta orðið þau hlýjustu á jörðinni. Til lengri tíma eru það þó fleiri þættir sem hafa áhrif á hitafar jarðar og þegar allir þeir þættir tvinnast saman liggur leiðin ýmist upp á við eða niður á við. Einn þessara þátta sem áhrif hafa eru hin sívaxandi gróðurhúsaáhrif af völdum mannsins og þótt um það sé deilt hversu sá þáttur vegur þungt er samt alveg ljóst að þar er bara aukning á ferðinni til langs tíma litið og mun hafa áhrif á hitafar jarðar næstu aldir.

 

Kínverskt fyrirtæki tekur upp símalógóið

 

Í stórveldinu Kína eru menn ekkert sérstaklega frægir fyrir að virða höfundarrétt og þegar Kínverska stálfyrirtækið SUTOR var stofnað þótti ekkert sjálfsagðara en að taka upp okkar ágæta Símalógó sem var notað þegar SUTOR var skráð á Nasdaq-markaðinn. Líkindin með þessum lógóum eru það mikil að hér getur alls ekki verið um tilviljun að ræða. Á heimasíðu fyrirtækisins kemur fram að 15. ágúst 2006 sé stofndagur fyrirtækisins og þá hafa þeir væntanlega tekið upp þetta lógó. Sögu fyrirtækisins, væntanlega undir öðru nafni, má þó rekja til ársins 2003 eins og kemur fram á forsíðu heimasíðunnar. Ég veit ekki til þess að nokkur tengsl séu á milli þessara fyrirtækja en að þau séu að nota sama lógóið. Ég veit hinsvegar að Símalógóið er teiknað á íslenskri auglýsingastofu og var verðlaunað af Ímark sem besta lógó ársins 2004. Annað íslenskt símafyrirtæki heitir NOVA og er ekki mjög vinsælt um þessar mundir hjá mbl. bloggurum, kannski ættu menn bara að taka því rólega og dást af þeirri fínu grafísku hönnun sem er í boði og í greinilegri útrás. (OK, kannski ekki allir sammála þessu síðasta).
 

Glæsilegur loftsteinagígur í Kanada

Á norðanverðum Labradorskaga í Kanada er að finna mjög reglulega hringlaga stöðuvatn sem úr lofti sker sig algerlega úr umhverfinu. Þetta er loftsteinagígurinn Pingualuit Crater sem uppgötvaðist eftir flug Bandarískrar herflugvélar árið 1943 og er talinn hafa myndast fyrir einum 1,4 milljónum ára. Þrátt fyrir að svo langt sé síðan gígurinn myndaðist er hann ennþá afar reglulegur í lögum, þvermál stöðuvatnsins er um 3,4 kílómetrar og dýpið er 267 metrar. Til samanburðar þá er Öskjuvatn í sama stærðarflokki og 220 metra djúpt.

Þessi loftsteinagígur hefur lifað af mörg ísaldarskeið á þessu hrjóstruga svæði og hann hefur engin tengsl við nálægar ár og vötn. Það gerir hann síðan mjög athyglisverðan til rannsókna að í honum hafa varðveist setlög frá hlýindaskeiðinu fyrir síðustu ísöld og ættu þau að geyma nákvæma loftslagssögu svæðisins lengra aftur í tímann en nú þekkist.

Greinileg ummerki eftir loftsteina eru annars ekki víða að finna á jörðinni. Bæði er það vegna þess að lofthjúpurinn ver okkur gegn loftsteinaregni að langmestu leiti en líka vegna þess að yfirborð jarðar er í sífelldri þróun og eyðir fljótlega öllum sýnilegum ummerkjum, ólíkt því sem gerist t.d. á tunglinu. Það hefur sjálfsagt gengið mikið á þarna þegar loftsteinninn féll en auðvitað fer engum sögum af því. En hversu vel hann hefur varðveist má kannski skýra með því að lengst af hefur hann verið varðveittur undir hreyfingarlausum ísaldarjökli en þess á milli er svæðið kalt, hrjóstrugt og algerlega án eldvirkni.

Nánar:

http://www.ottawa.rasc.ca/articles/odale_chuck/earth_craters/pingualuit/index.html

http://dailyheadlines.uark.edu/11974.htm 

 

Hvít kúlnahríð við sjávarsíðuna

Vopnaður myndavél fór ég í morgun niður að sjónum við Eiðsgranda. Ég átti von á því að eftir óveður gærkvöldsins gæti verið flottur öldugangur þarna sem gaman væri að ljósmynda en það sem stal hins vegar senunni var haglél mikið sem skall þarna skyndilega á. Þá var ekkert annað að gera en að setja upp leifturljósið á myndavélinni, smella af og útkoman var þessi þegar blossinn lýsir upp kúlnahríðina.

Sjónhverfingar á yfirborði Merkúr

Hér um daginn birtust okkur myndir sem geimfarið Messenger sendi frá sér af yfirborði reikistjörnunnar Merkúr og birtust þær í fréttum í síðustu viku. Þar mátti sjá í fyrsta skipti stór svæði á plánetunni sem fram að þessu höfðu verið ókönnuð og kom þá ýmislegt óvænt í ljós eins og hugsanleg ummerki um eldvirkni, en Merkúr hefur hingað til verið talinn kaldur og storknaður hnöttur eins og tunglið. Á Merkúr er fjöldi loftsteinagíga og sumir þeirra bera vitni um að þar hafi eldvirkni átt sér stað eins og þessi sem hlotið hefur nafnið Símagígurinn, því landslagið í honum miðjum, séð úr lofti, líkist risastóru símtóli í gamla Landsímastílnum. Mynd af þessum gíg birtist í frétt á visir.is og þaðan er þessi mynd fenginn.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 En þá kem ég að því sem ég ætlaði í raun að skrifa um, en það er hvernig við skynjum landslagið á myndum sem þessari. Eru þetta bungur sem við sjáum á yfirborðinu eins og á sjóðandi hafragraut eða eru þetta gígar eða dældir á yfirborðinu? Það getur vel verið að fólk skynji þetta misjafnt, en ég sé þetta allavega sem bungur þótt ég viti betur. Þarna eru sjónhverfingar á ferðinni, tilkomnar vegna stefnu skuggana frá sólinni. Við erum vön því sem jarðbundnar verur að birtan komi ofanfrá og að skugginn myndist því á þeim fleti sem snýr niður miðað við okkur. Því gerist það gjarnan ef við horfum á tvívíða mynd af yfirborði að fjarvíddarskynjunin brenglast ef birtan kemur ekki að „ofan“. Þá er ekkert annað að gera en að snúa myndinni um 90° þannig að skuggarnir vísi niður og birtan upp og sjá, gígarnir koma örugglega í ljós ... eða hvað?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Já, þetta er eitt af því sem við spáum í teiknararnir. Þeir vita þetta einnig sem teikna fínu landakortin þar sem mishæðir eru táknaðar með skuggum og birtu, því skuggarnir eru oftast á suðurhlið fjallana eins skrítið sem það er, en alls ekki á norðurhlið, því þá skynjuðum við fjöll sem dali og öfugt.