Hlýtt loft úr suðaustri

Sú staða sem upp er á veðurkerfunum í dag þriðjudaginn 7. september hefur lengi verið í dálitlu uppáhaldi hjá mér. Hæð vestur af Noregi og lægðarsvæði suður af landinu sem beina í sameiningu hlýju Evrópusambandslofti úr suðaustri þannig að útkoman verður hlýtt veður á landinu nema þar sem vindur stendur að hafi. Að sumri til er þessi staða oft vænleg til að gefa okkur Reykvíkingum 20 stiga hita en það er hins vegar afar fátítt í september. Hitinn í borginni í dag hefur reyndar bara verið um 15 stig sem er auðvitað ágætt fyrir árstímann en norðlendingar hafa samt ennþá vinninginn með sól og allt að 22 stiga hita. Við Reykvíkingar viljum auðvitað líka fá svona mikil hlýindi en í staðinn fáum við nú bara öskuþrunginn strekkingsvind í bland við Evrópumistrið.

Hér að neðan er kort úr minni smiðju sem ég teiknaði fyrir hér fyrir bloggið fyrir löngu síðan og sýnir þessa hitavænlegu stöðu á einfaldari hátt.

 

Tónlistarhúsið 2006-2010

Einn af föstum árlegum dagskrárliðum á þessari bloggsíðu er að birta ljósmynd af tónlistarhúsinu séð ofan af Arnarhóli. Hverja mynd hef ég tekið um hádegi einhvern bjartviðrisdaginn síðustu dagana í ágúst nema ein sem var tekin 1. september. Myndatakan nær aftur til ársins 2006 þegar gamli Faxaskálinn stóð enn uppi en þá voru framkvæmdir á svæðinu nýhafnar.

Tónlistarhúsið hefur breytt mikið um svip frá því í fyrra því nú er glerísetning hafin og búið að raða upp hinum miklu gluggakubbum á suðurhlið hússins sem blasir við frá Arnarhóli. Það er síðan til marks um skrykkjótta byggingarsögu tónlistarhússins að allt þetta kubbaverk þarf að taka niður og raða saman upp á nýtt vegna smíðagalla. Þetta þarf að gerast svo að gluggaumgjörðin standist þau verstu óveður sem hér geta skollið á. Ekki væri gott ef dýrindis glerverkið sáldraðist um allan bæ í einhverju rokinu. Þetta vesen mun þó ekki kosta okkur skattborgarana neitt auka, því mistökin skrifast á kínversku undirverktakana og húsið mun eftir sem áður opna í maí á næsta ári. Þetta tefur þó frágang að utanverðu þannig að þegar fyrstu lúðrar hljóma næsta vor og hörpusláttur hefst í húsinu verður gluggauppsetningu ólokið. Húsið eins og það lýtur út í dag er því einskonar forsýning þess sem verður. 

En hér er myndasyrpan: 

Sumarveðurgæði

Nú eru aðal-sumarmánuðirnir að baki og eins oft áður ættu flestir landsmenn að geta verið vel sáttir við sitt sumarveður. Nú er það svo að eftir því sem árunum sem maður upplifir fjölgar vilja liðin sumur gjarnan renna saman í minningunni og erfitt getur verið að muna og meta hvort eitt sumar hafi verið betra en annað. Sumarið 1986 fór ég að skrá niður veður daglega og get því borið saman einstök ár veðurfarslega séð. Þar að auki hef ég komið mér upp sérstöku einkunnakerfi til að meta veðurgæði. Það geri ég með því að gefa hverjum degi veðurfarslega einkunn sem byggist á veðurþáttunum fjórum: sólskini, úrkomu, vindi og hita og getur hver dagur samkvæmt því getur fengið einkunn á bilinu 0-8. Þannig get ég gefið hverjum mánuði meðaleinkunn og svo líka hverju sumri einkunn. Þetta hef ég útskýrt áður, en sýnishorn af veðurskráningu má t.d. sjá hér.

Útfrá þessu veðureinkunnakerfi hef ég svo teiknað þessa mynd sem sýnir veðureinkunn síðustu 20 sumra í Reykjavík, eða árin 1991-2010. Þarna sést að sumarið í sumar fær einkunnina 5,13 sem er mjög góð einkunn og sú sama og árin 2004 og 2007 fengu. Bestu einkunnina fékk sumarið í fyrra 5,36. Lökustu sumrin þarna eru hinsvegar árin 1992 og 1995. Þau voru þó ekki nærri eins slæm og verstu rigningarsumrin í Reykjavík fyrir nokkrum áratugum.

Lýsing á sumrum:
Hér kemur mjög stuttaraleg lýsingu á öllum sumrum frá árinu 1991. Ekki alveg tæmandi lýsing, en aðallega er miðað við mitt heimapláss, Reykjavík.

1991 Júní var sérstaklega sólríkur og á eftir fylgdi heitasti júlímánuður sem komið hefur í Reykjavík og voru slegin hitamet víða um land. Í mikilli hitabylgju náði hitinn 23,2 stigum í borginni þann 9. júlí en sá mánuður varð hlýjastur allra mánaða í Reykjavík 13,0 gráður.  
1992 Sumarið var ekkert sérstakt og aldrei mjög hlýtt. Eftirminnilegast er kuldakastið um Jónsmessuna í annars mjög köldum júnímánuði, þar snjóaði fyrir norðan og einnig til fjalla sv-lands.
1993 Ágætt tíðarfar en besta veðrið var í júlí. Þá var mjög bjart og þurrt í Reykjavík en kalt fyrir norðan.
1994 Sumarið var sæmilegt með köldum júnímánuði en júlí var frekar hlýr.
1995 Sumarið ekki gott nema hvað júlí var ágætur. Ágúst var mjög þungbúinn.
1996 Fátt eftirminnilegt þetta sumar. Ágúst var mjög dapur í Reykjavík en góður kafli kom um miðjan júlí.
1997 Sumarið var þurrt og bjart framan af en júlí og ágúst ollu vonbrigðum SV-lands.
1998 Sumarið var gott í heildina. Júnímánuður var bjartur og þurr og var ásamt ágúst sá hlýjasti í mörg ár.
1999 Sumarið var frekar blautt þar til í ágúst, en þá var bjart og hlýtt.
2000 Ágætt sumar með köflum en mjög sólríkt og þurrt var fyrir norðan og austan.
2001 Sumarið var ágætt í heildina þó lítið væri um hlýja daga.
2002 Af sumarmánuðunum var júní að þessu sinni sá hlýjasti, hæst komst þá komst hitinn í 22 stig sem er hitamet fyrir júní. Sumarið þótti ekkert sérstakt en var nokkuð milt.
2003 Júní og ágúst urðu hlýrri en nokkru sinni í Reykjavík enda var sumarið það hlýjasta sem mælst hafði í borginni sem og víða um land. Nokkuð rigndi þó með köflum.
2004 Sumarið var bæði hlýtt og sólríkt. Í ágúst gerði mikla hitabylgju SV-lands þar sem hitinn fór yfir 20 stig í borginni fjóra daga í röð, nýtt hitamet í Reykjavík var þá slegið í Reykjavík 24,8°.
2005 Sumarið var sæmilegt fyrir utan þungbúinn og svalan kafla í júlí.
2006 Sumarið var þungbúið suðvestanlands framan af en rættist úr því seinni hlutann.
2007 Sumarið var yfirleitt hlýtt og þurrt og mjög gott um mest allt land. Í Reykjavík var júlímánuður sá næst hlýjasti frá upphafi.
2008 Afar sólríkur og þurr júnímanaður en síðan köflóttara, mjög rigningarsamt í lok ágúst. Aftur var slegið hitamet í Reykjavík í hitabylgju undir lok júlí þegar hitinn komst í 25,7 stig.
2009 Mjög gott sumar sunnan og vestanlands og þá sérstaklega júlímánuður sem var sá þurrasti í Reykjavík síðan 1889 og sjálfsagt einn af bestu veðurmánuðum sem komið hafa í Reykjavík.
2010 Eitt hlýjasta sumar sem hefur komið í Reykjavík. Júní var sá hlýjasti frá upphafi, júlí jafnaði metið frá 1991 og ágúst var með þeim hlýjustu. Aldrei var þó um að ræða verulega hitabylgju.

- - - - 

Útfrá þessari lýsingu og einnig myndinni má sjá það sem flestir ættu að geta verið sammála um að sumrin hafa almennt farið batnandi undanfarin ár í Reykjavík. Eitt er víst að hitinn hefur aukist, nokkur síðustu sumur hafa líka verið sólrík og svo hefur vindinn eitthvað lægt.

Veðurteppt Grænlandsferð

Ég lagði upp í mína fyrstu Grænlandsferð um miðja síðustu viku og varð sú ferð satt að segja heldur lengri en búist hafði verið við. Þetta var vinnutengt ferð til höfuðstaðarins Nuuk sem sem er á vesturströnd Grænlands álíka norðarlega og Reykjavík. Ferðin var góð og gagnleg sem slík. Miðvikudaginn 25. ágúst þegar við komum á staðinn var veðrið líka fínt og náttúran skartaði sínu fegursta. Það breyttist hinsvegar til hins verra strax daginn eftir.

Þegar kom að heimför á föstudeginum og fólk mætt út á flugvöll varð öllum ljóst skilyrði til flugferða voru ekki upp á það besta, eða réttara sagt, vindurinn á flugvellinum var þvílíkur að maður var eiginlega fegnastur því að takast ekki sjálfur á loft, enda fór það svo að flugvélin sem átti að koma okkur heim náði aldrei að lenda. Daginn eftir, á laugardeginum, urðu vonir um flugferð aftur að engu þegar við fengum þær fréttir að ekkert yrði flogið þann dag á vegum Flugfélags Íslands. Á sunnudeginum var enn sami strekkingsvindurinn og rigning. Þrátt fyrir það voru farþegar boðaðir út á flugvöll, bókað í vél og farangur innritaður því aftur átti flugvél að vera á leiðinni. Allt kom þó fyrir ekki því aftur þurfti vélin frá að hverfa vegna hvassviðris á flugvellinum og var þá svona heldur farið að reyna á þolinmæði farþega. Það var svo ekki fyrr en á mánudeginum sem vindinn lægði fyrir alvöru og sem betur fer náðu Flugfélagsmenn að koma vél til Nuuk við góðan fögnuð strandaglópskra ferðalanga.

Maður komst vel að því þarna hvað veður getur sett strik í reikninginn þegar kemur að ferðalögum, og slæmt veður er auðvitað fylgifiskur þess að vera veðurtepptur. Því var ekki alveg hægt að njóta staðarins til fulls, en fyrir utan vindinn þá rigndi þarna nánast stöðugt frá fimmtudegi til mánudags vegna þrálátrar lægðar suðvesturundan landinu. Trúboðinn Hans Egede og stofnandi staðarins var heldur ekki mikið að hugsa flugsamgöngur á sínum tíma enda var hann uppi á 18. öld. Flugvöllurinn í Nuuk (Godthåb) er nefnilega einn af erfiðustu flugvöllum á Grænlandi en margir helstu flugvellir landsins eru betur staðsettir lengra inn í hinum stóru fjörðum sem þarna eru. Vegasamgöngur eru þar að auki engar á milli þéttbýlisstaðanna sem eru mjög dreifðir í þessu stóra landi. Grænland er samt merkilegt land og Grænlendingar merkileg þjóð og margt er þarna hægt að upplifa þegar betri aðstæður er í boði.

Langþráð flugvél lendir í Nuuk, mánudaginn 30 ágúst. Veðurathugunargræjur í forgrunni.

Bloggmósaík

„Ég hef alltaf haft á tilfinningunni að kóngulær væru grimmlyndar skepnur og þakka því Guði fyrir að þær sem við höfum eru ekki stærri en raun ber vitni. Vonandi þarf þá Sérstakur Saksóknari ekki að endurnýja heimboðið seinna. Og nú birtir hann vefsíðu og vill koma sinni hlið að í umræðunni. Gaman væri að heyra frá einhverjum sem veit allt um hana. Að auki reikna ég með að bankarnir muni geta boðið hagstæðari lán til viðskiptalífsins og einstaklinga, en þeir gera í dag. Þá fyrst yrði líft fyrir mengun á heitum og stilltum dögum á þessum slóðum. En þrátt fyrir það eigum við að vera þakklát fyrir það mikla góðviðrissumar sem þegar er að baki. Nú verður feigum ekki forðað og kreppan er að skella á af fullum þunga þetta er ekki ágiskun heldur bláköld staðreynd sem ekki verður umflúin í þetta sinn! En nú er öldin önnur, mjólkurkýrin mjólkar ekki lengur, Orkuveita Reykjavikur er skuldum vafið fyrirtæki á barmi greiðslufalls. Vona launamenn almættisins taki nú höndum saman og höggvi af fúakvistina. Það er ákveðin rökleysa! Allir vita að þetta fólk var undir verndarvæng hinna vinstri grænu kommúnista, sem beinlínis hvöttu fólk áfram í ofbeldi sínu og yfirgangi. Eðlilega barst talið að núverandi ríkisstjórn og öðru sem viðkemur pólitíksu landslagi. Tökum okkur örstutta stund til að skoða hvað þarf að gera á Íslandi. Kannski verður útflutningur á heilbrigðisþjónustu okkar næsta auðlind á við fiskinn og orkuna? En þá kemur að spurningunni, hvaðan hefur trúleysinginn sitt siðferði? Hvaða réttlæting felst í því að notast við lögguvitleysinga til að lemja á saklausu fólki? Í tilefni þess verð ég með tilboð á merkingum á skólapeysum í næstu viku. Verð bara að segja það.“

- - - -

Já, margt er nú skrafað í bloggheimum.

Steinskriftin kemur til sögunnar

Það má skipta letri í ýmsa flokka eftir útliti, en þó má segja að þrír meginflokkar séu í boði: fótaletur, steinskrift og skriftarletur. Ef við undanskiljum skriftarletur þá datt fáum í hug fram að 20. öld í hug að sleppa þverendum í letri, það þótti bara ekki nógu fallegt. Fótalaus letur voru þó einstaka sinnum notuð í hástöfum, t.d. þegar letur var höggið í stein og því eru þau t.d. hér á landi kölluð steinskrift. Á 19. öld þegar þörfin jókst fyrir sterk og ákveðin letur í auglýsingaplakötum fór æ oftar að sjást fótalaus letur en þau voru þá oftast notuð í bland við aðrar skrautlegri og klassískari leturgerðir.

Fótalaus letur voru á 19. öld gjarnan kölluð Grotesque enda þótt þau vera klossuð og „grótesk“ í útliti, einnig voru þau stundum kölluð Gothic. Í dag eru letrin erlendis almennt kölluð Sans Serifs eða án þverenda og Serifs eru þá þau letur kölluð sem heita fótaletur upp á íslensku. Fyrsta steinskriftin sem teiknuð var fyrir prent og innihélt bæði lágstafi og hástafi kom fram árið 1832 og var einfaldlega kölluð Grotesque.

Fyrstu steinskriftarletrin sem hinsvegar náðu almennilegri útbreiðslu voru teiknuð nálægt aldamótunum 1900. Af þeim er elst Akzidenz-Grotesk letrið sem kom fram 1898. Það er mjög nútímalegt og venjulegt að sjá og lýkist mjög þeim steinskriftarletrum sem margir þekkja sem Helveticu og Arial en þau hafa einmitt þessi elstu steinskriftarletur sem fyrirmynd. Þessi letur þykja gjarnan vera karakterlaus enda má segja að þau séu eins laus við stæla og hugsast getur, en það þarf þó ekki að vera neikvætt því stundum er einmitt þörf fyrir slíkt.

Steinskriftarletrin fór ekki að njóta almennilegrar virðingar fyrr en hinn móderníski stíll kom til sögunnar á 3. og 4. áratug 19. aldar. Þar hafði kannski mest áhrif hinar framúrstefnulegu hugmyndir sem kenndar hafa verið við Bauhaus skólann í Þýskalandi. Þar dásömuðu menn hin hreinu form svo sem hring og ferning. Allt átti að vera hreint og beint og umfram allt laust við óþarfa skraut og prjál.
Útfrá þessum hugmyndum urðu til letur sem kalla má geómetríska steinskrift. Frægast þeirra er sjálfsagt Futura letrið og ber það líka nafn með rentu en það var hannað í Þýskalandi 1928. Það einkennist af því sem næst hreinum hringformum þar sem því er viðkomið. Futura er mjög algengt letur enn í dag og er til í ýmsum þykktum allt frá örfínu upp í ofurþykkt en auk eru samanþjappar útgáfur nokkuð algengar.

Annað letur mjög algengt frá þessum tíma er Gill Sans letrið frá árinu 1929. Það á reyndar uppruna sinn í eldra letri sem teiknað var árið 1913 fyrir neðanjarðarlestarkerfi Lundúna. Þar sáu menn einmitt þörfina fyrir einfalt letur sem hægt væri að lesa með hraði eða úr góðri fjarlægð. Líkt og í Futuru einkennist Gill Sans af hreinum hringformum í hástöfum eins og O og G en annars þykir Gill letrið falla undir flokk húmanískrar steinskriftar sem þýðir og formin eru mannlegri og ekki eins afdráttarlaus. Gill Sans er eitt af þessum letrum sem má finna víða í dag en það má þó segja að Skandínavar og Bretar hafi haft sérstakt dálæti á því.

Eiginlega má segja að með steinskriftinni hafi leturþróun náð vissum endapunkti þar sem ekki var hægt að ganga lengra í einföldun leturs án þess að það komi niður á læsileikanum. Það hefur þó aldrei orðið neitt lát á útkomu nýrra leturgerða þar sem tískan og tíðarandinn kallar sífellt á nýjungar. Þetta þarf því ekki að vera síðasti letursögupistillin. Fyrri leturpistla má finna hér á síðunni undir flokknum LETUR.

Um hitabylgjur og hnattræna hlýnun

Á meðfylgjandi mynd frá Nasa sést vel hversu öflug hitabylgjan í Rússlandi hefur verið en rauðu og bláu litirnir á kortinu sýna hitann sem frávik frá meðalhita dagana 20-27. júlí. Fyrir utan öll þau hitamet sem slegin hafa verið er þessi hitabylgja ekki síst merkileg vegna þess hve lengi hún hefur staðið.

En það er ekki allstaðar svona hlýtt eins og sést þarna á myndinni. Það undirstrikar einmitt að svona hitabylgjur eru veðurfarslegs eðlis – veðurkerfin hafa stillt sér upp þannig að hlýir vindar hafa blásið norður til Rússlands í meira mæli en venjulega og í staðinn hafa kaldari loftmassar lagst yfir önnur svæði þannig að í heildina jafnast hitinn út. Í Pakistan súpa menn t.d. seyðið af þessari stöðu því kalt loft hefur leitað þangað suður og magnað upp monsúnregnið.

Frávik frá meðalhita uppá 12°C eða jafnvel meir á svona stóru svæði er auðvitað miklu meira frávik heldur en það sem nemur hlýnun jarðar, en það er í reynd ekki nema 0,7 gráður síðustu 100 árin. Það mætti því hugsa sér að ef engin hnattræn hlýnun hefði átt sér stað þá væri ekki 39 stigi hita á tilteknum stað í Rússlandi heldur 38,3 stig sem er ekki mikið skárra. Hitabylgjur hafa líka skollið á fyrr á árum þótt meðalhiti jarðar hafi verið lægri enn í dag. Sama á við um staðbundin kuldaköst, þau koma og fara nokkurn veginn óháð hnattrænni hlýnun, nema kannski á svæðum eins og hjá okkur þar sem hafís hefur verið viðloðandi fyrrum. Því er spáð að hitabylgjum muni fjölga vegna hlýnunar jarðar, sem er eðlilegt. En það breytir því þó ekki að mikið staðbundið og tímabundið frávik í hita kemur alltaf niður á öðrum svæðum þar sem óhjákvæmilega mun kólna á sama tíma. Hiti rýkur ekki bara upp á einum stað óháð því sem gerist annarstaðar.

Ef þetta er svona og ef rétt er að hitabylgjur muni aukast með hlýnun jarðar, þá ætti það ekki síst að vera vegna þess að meiri lýkur eru á því að veðurkerfin fari úr skorðum frekar en að svo afskaplega mikill aukahiti verði til staðar. En auðvitað er alltaf best að veðurkerfin haldi sig nokkurn veginn á mottunni svona yfirleitt þótt alltaf sé gaman af smá óvenjulegheitum í veðri.

Uppruni myndar: http://earthobservatory.nasa.gov/IOTD/view.php?id=45069 

Bloggfærslur bókfærðar

Hvað skal gera við allt það sem maður hefur skrifað hér á blogginu? Kannski þarf ekki að gera neitt enda er gjarnan sagt að það sem einu sinni hefur verið sett á netið verði þar áfram um aldur og ævi. Ég efast um að margir prenti út það sem þeir skrifa, ég byrjaði á því eitt sinn en hætti því þó fljótlega því mér fannst það ekki gera sig almennilega. Hinsvegar hófst ég handa fyrir nokkrum mánuðum að setja upp allar mínar bloggfærslur í umbrotsforriti þannig að hægt væri að útbúa einskonar bloggrit fyrir hvert bloggár sem mætti fletta fram og til baka. Þessi uppsetningarvinna er frekar seinleg en þegar hér er komið við sögu er ég búinn að setja upp árin 2007 og 2008 og er að hefjast handa við árið 2009. Núna er ég svo búinn að fá prentuð tvö eintök af árinu 2007, frágengnum á 48 síður með stífari kápu þannig að útkoman er hin fínasta bloggbók. Hvað bækurnar verða margar að lokum kemur svo í ljós, það gæti allt eins verið að bloggbók ársins 2010 verði síðasta bindið.

Þetta fyrsta bloggár 2007, hófst reyndar ekki fyrr en í september og því er ritið ekki stærra, auk þess voru margar af mínum fyrstu bloggfærslum frekar stuttaralegar og sluppu oft í gegnum bloggheima án nokkurra athugasemda – sérstaklega framan af. Bloggbók ársins 2008 fer svo í prentun þegar ég læt verða að því. Það rit fer nokkuð yfir 200 síður, en með bloggfærslunum læt ég fylgja allar myndir og athugasemdir ásamt athugasemdum við athugasemdir. Þessi bókfærsla er fyrst og fremst ætluð mér sjálfum en ef svo ólíklega vill til að einhver myndi vilja eiga svona líka, þá má kannski bjarga því.

Hér má sjá hvernig þetta lítur út að utan sem innan. Sjálfum þykir mér hér sannast hin forna speki öldungsins að þótt veraldarvefurinn sé ágætur þá er bókin er alltaf best.

Góðar og slæmar fréttir af berjasprettu

Það virðist ekki ætla að verða mikið mál að krækja sér í nokkur krækiber þetta sumarið. Það er allavega verið að tala um að víða á Suður- og Vesturlandi sé berjaspretta með eindæmum enda hefur þar verið hlýtt og bjart í sumar. Þessi fínu fullsprottnu krækiber sá ég þann 8. ágúst í uppsveitum Suðurlands, nánar tiltekið við Brúarárskörð hjá Högnhöfða og er bara lítið dæmi um það sem þar fá finna. Berin eiga síðan auðvitað eftir að stækka enn meir mörgum til mikillar ánægju og yndisauka. Þetta voru góðu fréttirnar.

Slæmu fréttirnar eru hinsvegar af bláberjalynginu.
Vegna þess einmitt hvað síðustu sumur hafa verið hlý og þurr á Vesturlandi, er nú svo komið að bláberjalyngið er þar víða alveg heillum horfið vegna svartrar lirfutegundar sem á það herjar. Þetta munu vera lirfur fiðrildategundarinnar Birkifeta sem háma í sig græna vefi laufblaðanna svo bláberjalyngið verður rauðbrúnt og lífvana að sjá og þroska í framhaldi af því ekki almennileg bláber. Myndin hér er tekin á sama stað og sú fyrri þannig að þessi óværa er greinilega einnig farin að herja á bláberjalyng í uppsveitum Suðurlands.

Samkvæmt því sem ég hef fundið um þetta þá mun lyngið ná sér á ný næsta sumar nema þessi plága verði viðvarandi vandamál á næstu árum. En þá verður þessum góðu sumrum líka að fara að linna.

Annars var ég ekki þarna á ferðinni til að skoða ber, Brúarárskörðin eru afar tilkomumikil náttúrusmíð og munu vera dýpstu gljúfur Suðurlands. Ég var þarna mættur til að skoða þau í fyrsta sinn og varð ekki fyrir vonbrigðum.

Náttúrulegur breytileiki og hlýindin á Íslandi

Þau hlýindi sem hafa verið á Íslandi undanfarin ár eru mjög eindregin. Veðurgæðum á sumrin hefur kannski verið eitthvað misskipt en veturnir hafa hinsvegar allstaðar verið mildir og snjóléttir miðað við það sem gjarnan var áður. Það eru sjálfsagt ýmsar ástæður fyrir því hversvegna svo mikið hefur hlýnað hér en algengast er auðvitað að nefna almenna hlýnun jarðar sem er vissulega staðreynd. En náttúrulegar staðbundnar aðstæður skipta hér einnig máli.

Á myndinni hér að ofan sem ættuð er frá NASA, má sjá yfirborðshita hafsins sem frávik af meðalhita. Hér í Norður-Atlantshafi er rauður litur ríkjandi sem þýðir að efri lög hafsins eru hlýrri en venja er. Annarstaðar eru höfin ýmist kaldari en venjulega, jafnhlý eða hlýrri. Þessi hlýi sjór á okkar slóðum hefur reyndar verið hér viðloðandi í allnokkur ár og á vafalaust sinn þátt í mildari tíð hjá okkur. Sjávarlífið hefur ekki farið varhluta af þessu og sjófuglalífið í framhaldi af því.

Ef maður veltir fyrir sér hvort þessi hlýsjór sé kominn til að vera, er ágætt að hafa í huga fyrirbæri sem  kallast Atlantic Multidecatal Oscillation (AMO) og er lýst þannig á vefsíðu Bandaríku haf- og veðurstofnunarinnar NOAA:

The AMO is an ongoing series of long-duration changes in the sea surface temperature of the North Atlantic Ocean, with cool and warm phases that may last for 20-40 years at a time and a difference of about 1°F between extremes. These changes are natural and have been occurring for at least the last 1,000 years.

Í nánari útskýringum er tekið fram að nú sé hlýr fasi í gangi sem passar ágætlega við okkar upplifun. AMO-sveiflan mun hafa snúist nokkuð eindregið til þessa hlýja fasa um árið 1995 og haldist þannig síðan. Kaldur fasi var hinsvegar uppi á árunum ca. 1965-1995 en á því tímabili kólnaði á Íslandi, hafísinn lét þá sjá sig, jöklar snéru vörn í sókn og á sama tíma hrundu síldveiðar við Ísland. Hlýindaskeið var svo á tímabilnu ca. 1925-1964 þegar AMO var í hlýjum fasa eins og nú. Þetta má sjá á myndinni hér að neðan.

Á neðra línuritinu ber ég hitann í Stykkishólmi saman við hlýja og kalda fasa AMO-sveiflunnar. Frá aldamótunum 1900 og til okkar dags er fylgnin nokkuð greinileg – hlýju árin eru þegar AMO er hlýr og öfugt. Á 19. öldinni virðist þetta þó ekki fara saman en þá var litla ísöldin enn í gangi með almennt kaldari sjó hjá okkur og árvissum hafískomum.

Verði þetta samband áfram til staðar og yfirborðshitastig sjávar mun halda áfram að sveiflast á áratugaskala þá er ekki hægt að álíta annað en að kaldari tíð mun taka við á Íslandi eftir einhver misseri. Núverandi hlýja tímabil hefur þó ekki staðið lengi og því ættum við að geta fagnað hlýindum áfram hér á landi næstu árin. Ekki virðist þó vera hægt að spá fyrir hvenær næstu umskipti verða enda mun lengd tímabilana ekki vera regluleg.

Aðrar langtímasveiflur svipaðar þessari munu einnig eiga sér stað. Ein sú mest umtalaða er í Norður-Kyrrahafi og nefnist PDO (Pacific Decatal Oscillation) Sú sveifla uppgötvaðist ekki fyrr en um síðustu aldamót þegar kaldi fasinn tók þar við, en síðan hefur tekist að rekja PDO sveiflurnar allmarga áratugi aftur í tímann. Eins og sjá má á fyrstu myndinni er blár litur einkennandi núna við Kyrrahafsstrendur Norður-Ameríku.

Tengslin við hnattræna hlýnun.
Vegna þessara hitasveiflna í hafinu er erfiðara að meta hversu stór hluti hlýnunar jarðar er vegna aukinna gróðurhúsaáhrifa. Þegar AMO og PDO hafa verið í hlýjum fasa á sama tíma hefur hlýnun jarðar verið mjög mikil. Við verðum samt að líta á hlýnun vegna aukinna gróðurhúsaáhrifa á jörðinni sem viðbót ofaná náttúrulegar sveiflur. Staðbundnar sveiflur munu auðvitað einnig halda áfram og því getum við ekki treyst á að kaldari tíð tilheyri algerlega fortíðinni hér á landi. Það er samt aldrei að vita nema hlýnandi jörð geti raskað þessu munstri, en einfaldast er að líta svo á að almenn hlýnun jarðar geri köldu tímabilin mildari og mildu tímabilin hlýrri.

Meðalhitametið jafnað í Reykjavík

Þá er það orðið ljóst að nýliðnum júlí tókst að jafna mánaðarmetið frá 1991 sem er 13,0 stig. Þegar þetta er skrifað hefur Veðurstofan að vísu ekki birt sitt yfirlit en fylgjast mátti með þessari metjöfnun í „beinni útsendingu“ á bloggsíðu Sigurðar Þórs. Þessi metjöfnun er auðvitað merkilegt í ljósi þess að júní var metmánuður hér í Reykjavík þannig að nú stefnir allt í langhlýjasta sumar sem hér hefur mælst. Það er eiginlega svo komið að það telst varla til tíðinda lengur að hitamet séu slegin í Reykjavík að sumarlagi því fyrir utan þessi met þá eru ekki nema sjö ár síðan mánaðarmetið fyrir ágúst var slegið og hámarkshitinn í Reykjavík hefur verið tvíbættur frá aldamótum. Allnokkrir sumarmánuðir hafa síðan verið mjög nálægt metum undanfarin ár.

Júlí 1991
Þessi hlýindi eru allt annað en það sem gerðist síðustu áratugi síðustu aldar. Júlí 1991 með sinn 13 stiga meðalhita er t.d. alls ekki dæmigerður fyrir hitafar síns tíma enda voru þá liðin 31 ár frá því einhver mánuður náði 12 stiga meðalhita í Reykjavík. Hinsvegar hafa sjö mánuðir náð 12 stigum hér í Reykjavík frá aldamótum. Júlí 1991 var enda sérstakur því þá gekk yfir landið óvenjuöflug hitabylgja sem skildi eftir sig slóð hitameta víða um land. Í dag þarf ekki öfluga hitabylgju ættaða langt sunnan úr löndum til að slá met, engu líkara er að hitinn sé búinn að koma sér hér fyrir og virðist búa bæði í loftinu og sjónum.

Júlí 1936
En það var líka hlýtt hér í gamladaga. Hin rómuðu hlýindi á fjórða til sjötta áratug síðustu aldar standa alveg undir nafni. Margir sumarmánuðir á því tímabili jafnast nánast á við þá hlýjustu frá núverandi hlýindaskeiði þó að meðaltali sé heldur hlýrra nú en þá.

Á hlýja tímabilinu 1930-1965 voru hlýindin ekki eins stöðug og þau eru í dag og það hefur auðvitað áhrif á meðalhitann. Annars getur verið vandamál að bera saman mælingar frá því fyrr á tímum því mæliaðstæður og mælitæki eru ekki þau sömu. Þannig mældist t.d. í Reykjavík 13,2 stiga meðalhiti í júlí blíðusumarið 1936 og auglýstur þannig sem metmánuður eins og kemur fram hér í gamalli frétt í Morgunblaðinu. Þessi mánuður frá 1936 er í rauninni ennþá metmánuður því ekki hefur mælst hærri mánaðarhiti í Reykjavík, en hitamælingar voru þá gerðar á þaki Landsímahússins við Austurvöll. Júlí 1936 er þó ekki talinn sá heitasti þegar búið er að leiðrétta hann miðað við vandaðri mælingar sem gerðar eru í dag uppá Veðurstofuhálendinu við Bústaðaveg. Eftir þá leiðréttingu er hann skráður uppá 12,8 stig í meðalhita, en hvort það sé akkúrat rétt tala er ómögulegt að segja.

Nú er bara spurning hvort núverandi hlýindi séu komin til að vera. Sennilega verður hlýtt áfram næstu árin en hæpið er að gera ráð fyrir að kaldari tíð tilheyri alveg fortíðinni. Kannski að maður spái dálítið í það næst.

Einkunnagjöf
Að lokum má svo nefna að samkvæmt mínu vísindalega veðurgæðamati þá fékk nýliðinn júlímánuður 5,2 stig sem er góð einkunn en júlí 1991 fékk 5,1 stig. Þetta er samt ekkert miðað við einkunnina sem júlí fékk í fyrra, 5,8 stig en það var besta einkunn sem ég hef gefið nokkrum mánuði. Nánar um veðurskráningar og júlí í fyrra er hér: Hversu gott var góðviðrið í júlí?

Frá Versölum til villta vestursins

Þau letur sem algengust eru í dag eiga sér mislanga sögu. Klassísk bókaletur eiga gjarnan sínar fyrirmyndir frá upphafsöldum prentlistarinnar þar sem stíllinn byggist á skrift með breiðpenna og því eru línur misþykkar eftir því hvernig strikunum hallar. Þverendar á endum leggjanna þóttu ómissandi fegurðarauki en notkun þeirra má að minnsta kosti rekja aftur til Rómverska hástafaletursins. Minniháttar stílþróun áttu sér alltaf stað en þegar auglýsingaletrin komu fram á 19. öldinni má segja að allt hafi fari úr böndunum.

Prentletur Loðvíks 14
Árið 1692 var ákveðið að franska vísindaakademían skildi hanna nýtt og nútímalegt letur fyrir prentsmiðju konungs. Við þessa leturhönnun var ákveðið að taka ekki eins mikið mið af skriftarpennanum og áður hafði tíðkast enda engin þörf á því þar sem prentletur þurftu ekki að miða fagurfræðina við annmarka skriftarpennans. Hver stafur fékk sitt útlit eftir vísindalegum flatarmálsaðferðum og teiknaður útfrá neti sem samanstóð af 2304 ferningum. Þetta letur var aðeins ætlað til konunglegrar notkunar og harðbannað að stæla það á nokkurn hátt. Hinsvegar þótt það svo vel heppnað að leturhönnuðum héldu engin bönd enda var sem mönnum opnuðust nýjar víddir í bókaletri og vinsæl letur eins og Baskerville komu fram. Þessi letur eru stundum köllum milliantíkva og eru nútímalegri en eldri letur eins og Garamond. Helstu einkenni milliantíkvu eru aðallega tvenn: 

1. Meiri munur á breidd láréttra og lóðréttra strika
2. Mesta breidd á bogadregnum línum er ekki lengur hallandi

Samanburður á eldri-antíkvu (Garamond) og milliantíkvu (Baskerville): 

Baskerville letrið komfram um 1750 og er eitt af algengustu bókaletrum sem notuð eru í dag. Letrið er nefnt eftir skapara sínum John Baskerville sem var virtur enskur leturgrafari og prentari. Hann gerði ýmsar tilraunir til að þróa prentaðferðir en þær höfðu ekki breyst mikið frá dögum Gutenbergs. Ekki veitti heldur af ef prenttæknin átti að halda í við sífellt fínlegri letur. Bækur þær sem Baskerville átti heiðurinn af þóttu reyndar svo vel prentaðar, á svo hvítan og sléttan pappír og með svo skýru og fínlegu letri að sumir óttuðust lestur á bókum hans gætu haft slæm áhrif á sjónina.


Didonar
Þær breytingar sem komu fram í letri Loðvíks 14 og síðar Baskerville voru eiginlega fullkomnaðar seint á 18. öld þegar franski leturgrafarinn Firmin Didot kom fram með afar fíngert og fágað letur sem nefnt er eftir honum og reyndar leturflokkurinn í heild, Dídonar. Helstu einkenni þessara leturgerða eru þeir sömu og í milliantíkvunni nema að þar er gengið lengra, róttækasta breytingin er hinsvegar að láréttir þverendarnir tengjast ekki háleggnum með bogalínum heldur mynda beint strik. Lóðréttir þverendar eins og á E og T tengdust þó áfram með boga.

Frægasta og mest notaða letur í þessari ætt kom fram undir sterkum áhrifum Didots. Það eru Bodoni letrið, nefnt eftir höfundi sínum hinum ítalska Giambattista Bodoni en það er oft talið með fegurstu letrum sem komið hafa fram og er til í mörgum útgáfum.

Bodoni letrið er ekki alveg eins fínlegt og Didot letrið og hentar betur sem bókaletur. Þessi letur, Bodoni og Didot ofl. eru víða notuð í dag en óvenju áberandi eru þau á snyrtivörum og tískublöðum fyrir konur enda mjög stílhrein og fögur.

Auglýsingaletrin koma fram
Á tímum iðnvæðingar og aukinnar sölumennsku þurfti ný og sterk letur til að grípa athyglina. Því tíðkaðist mjög að teygja letrið upp í hæstu hæðir eða fita úr öllu valdi og útkoman ekki alltaf sú smekklegasta. Bodoni Poster letrið er til dæmis til mjög feitt en einnig er til útgáfa sem er öll á háveginn – sú nefnist Bodoni Poster Compressed og hefur verið í mismikilli tísku í gegnum tíðina, nú síðast á 9. áratug síðustu aldar „eighties-áratugnum“. Þessi letur má ásamt fleirum sjá hér neðar.

Brátt fóru menn að ganga enn lengra í leturhönnun í þeim tilgangi að gera letur enn sterkari. Það leiddi til þess að nýr leturflokkur kom fram sem gjarnan kallast Egyptar. Einkenni þeirra er að allar þykktir letursins er sú sama en ekki misbreiðar eins og á eldri leturgerðum. Beinu þverendarnir halda sér áfram en eru eiginlega orðnir kassalaga. Þessi letur voru líka teygð og toguð í allar áttir og alltaf virtust geta komið fram feitari og öflugri útgáfur.

 

Þegar letrið voru teygð urðu lárétt og lóðrétt strik gjarnan misbreið og því gátu þverendarnir orðið talsvert sverari en leggirnir. Stundum voru þverendarnir jafnvel togaðir upp sérstaklega og báru letrið nánast ofurliði. Þarna er komið þetta sígilda kúrekaletur og ber þess merki að letur voru orðin villtari en áður og langt frá þeim elegans sem einkennt höfðu fyrstu Dídónana.

Allskonar skrautleg og flúruð auglýsingaletur voru þannig áberandi í lok 19. aldar í bland við ofurþykka leturhlemma. Smám saman urðu þó áberandi hin einföldustu letur af öllum einföldum. Það má sjá á myndinni hér að neðan. Skiltið er á verslun í New York. SAGA er annað tveggja orða sem íslenskan hefur lagt til alþjóðamála og er ritað með Bodoni Poster Compressed letrinu. Þar undir má sjá leturstíl þann sem varð ofaná á 20. öldinni - steinskrift. Það má taka fyrir í næsta leturpistli.

- - - - -

Helstu heimildir:
Þættir úr letursögu eftir Þorstein Þorsteinsson.
Type: The secret history of letters. eftir Simon Loxley.

Aðrar bloggfærslur um letur má finna hér á síðunni undir flokknum: LETUR 

Trjágróður vex upp umhverfis borgina

Greinilegt er að allt umhverfis höfuðborgarsvæðið er gróður í mikill sókn. Þetta á ekki bara við um blessuðu lúpínuna sem var mikið til umræðu í síðasta pistli mínum, heldur ekki síður trjágróðurinn. Stundum er talað um að Reykjavík sé stærsti skógur landsins sem er kannski rétt útfrá einhverjum skilgreiningum. Heilmikið hefur verið plantað af trjám t.d. í Heiðmörk, Hólmsheiði og víðar en aðaltrjágróðurinn er raunar í görðum og opnum svæðum borgarbúa. Mikið fræmagn er því á ferðinni sem berst með vindum á svæði umhverfis borgina sem lengi hafa verið lítt gróin. Það verður því ekki betur séð að þegar fram líða stundir verði allt höfuðborgarsvæðið umkringt skógi sem er að stórum hluta sjálfsáður án nokkurrar aðstoðar mannana. Tegundirnar sem eru að vaxa hér upp að sjálfu sér virðast vera af ýmsum tegundum, ekki bara birki heldur einnig víðitegundir og annað sem fólk ræktar í sínum prívatgörðum.

Þetta má sjá allt í kringum borgina nema á gróðurvana svæði umhverfis Álverið. Sumstaðar hefur lúpína lagt undir sig heilu holtin eins og svo áberandi er, hún nær þó ekki að kæfa þau tré sem komið hafa þar á undan en spurningin er hvað mun taka við af lúpínunni þar. Þegar frá líður er ekki ósennilegt að trjágróðurinn muni verða ofaná að lokum. Holt þýðir reyndar upphaflega skógur en ekki gróðursnauð eða grýtt hæð eins og merkingin hefur þróast í hér á landi eftir að upphaflegi birkiskógurinn hvarf.

Gamli lágvaxni lynggróðurinn er víða smám saman á undanhaldi hér umhverfis borgina. Þar sem lúpínan nær sér á strik í stórum breiðum er vitanlega ekki mikil fjölbreytni á ferð. Á myndinni hér að neðan má sjá lúpínujurt sem hefur stungið sér niður í krækiberjalyng sem á sér ekki mikla framtíðarvon. Nú ætla ég ekki að vera neikvæður út í eitt eða neinn, svona er náttúran. En hvað um það ég get þó ekki séð að lúpína sé forsenda þess að gróður nái sér á strik næst borginni.

Hin lúpínulausa fegurð

Ég hef komist að því að undanförnu að mörgum Íslendingum virðist finnast landið okkar ekkert sérlega fallegt. Jafnvel er ég farinn halda að sumum finnist landið svo ljótt að róttækra lítaaðgerða sé þörf hið snarasta. Lítaaðgerðin felst þá í því samkvæmt umræðunni að dreifa lúpínu um alla sanda hóla og hæðir og jafnvel yfir hraunin og fjöllin. Þannig gætu heilu blómabeðin þakið sveitirnar og landið fengið á sig bláan blómaljóma. Ég sá til dæmis í Fréttablaðinu um daginn grein eftir konu Lúpínufár sem vildi sjá lúpínunbreiður á öllum auðnum á Íslandi og fjöllunum einnig, þannig að með sanni mætti syngja: „eitt sumar á landinu bláa“.

Ég veit vel að lúpínan getur verið öflug landgræðslujurt og nýtist vel til að stöðva sandfok. Ágúst H. Bjarnason hefur verið duglegur að skrifa bloggfærslur um lúpínu sem ræktuð hefur verið í landgræðsluskini á Haukadalsheiði. Það eru sjálfsagt rök fyrir því að nýta megi lúpínuna á vissum svæðum þar sem mikill upplástur er í gangi og notadrjúg er hún vissulega til að koma í veg fyrir sandfok t.d. á Mýrdalssandi og auðvitað eykur hún frjósemi landsins með því að framleiða sjálf það köfnunarefni sem hún þarf.

Ég hef semsagt ekkert út á notagildið að setja, þekki það alveg. Það er hinsvegar þetta viðhorf að landið verði endilega fallegra þótt blómabreiður dreifi úr sér um landið. Lúpínan er falleg planta sem slík og sómir sér vel í görðum og í smáum stíl innan um annan gróskumikinn gróður. En landið okkar eins og það er, finnst mér vera fallegt, hreinir gróðursnauðir eyðisandar hálendisins hafa sína eigin fegurð rétt eins og hraunin og jöklarnir. Þetta er vissulega annað viðhorf en bændur höfðu hér áður fyrr sem sögðu að land væri ekki fallegt nema það sé nýtilegt. Listmálarinn Kjarval var reyndar einn sá fyrsti sem sá fegurðina í auðninni. Auðnin og hið opna landslag er eitt af sérkennum Íslenskrar náttúru og þannig er hún seld ferðamönnum sem koma hingað til að njóta hennar.

Það er dálítið merkilegt að viðhorf fólks til lúpínunnar virðast tengjast stjórnmálaskoðunum. Ég sá að Loftur Altice vill að lúpínan verði gerð að þjóðarblómi og tákn fyrir Hægri-Græna stjórnmálahreyfingu, hvað sem það nú er. Ég vildi frekar kalla þetta Hægri-Fjólubláa hreyfingu. Jón Magnússon nefndi í umræðum hjá Ágústi H. að hann hefði dreift lúpínufræjum í gönguferðum á Esjuna og Skarðsheiði, til að auka gróður og fegurð fjallanna. Einn benti líka á í umræðum að lúpínan geti vaxið upp á nýju hrauni (væntanlega þá storknuðu). Menn mega því varla sjá nýtt og fersk hraun öðruvísi en að vilja drita á það skrautblómum – ja hérna segi ég nú bara, þvílík náttúruvernd. Eins gott að rósarunnar þrífist ekki á Íslandi, hvað sem síðar verður.

Hin sanna náttúruvernd, góðir hálsar, snýst um það að láta náttúruna eiga sig, í staðin fyrir að vera sífellt að fikta í henni. Marga dreymir auðvitað um að landið endurheimti þau landgæði sem voru hér áður en búseta hófst á landnámsöld þegar landið var vaxið birki milli fjalls og fjöru. Ef þau landgæði eiga að endurheimtast þá verður bara að sýna þolimæði og nota aðrar aðferðir þannig að landið grói upp í rólegheitum á eigin forsendum með náttúrulegum gróðri landsins en ekki endilega með inngripi mannsins með því að dreifa um landið þessari öflugu jurt sem komin er úr allt öðru og gróskumeira vistkerfi.

En umfram allt, lærum að meta fegurð auðnarinnar og hins fíngerða fjallagróðurs.

- - - -

Á myndinni sem fylgir er horft til Heklu af suðurhálendinu.

Á Neskaupstað

Á ferðalagi um landið í síðustu viku kom ég við á Neskaupstað. Fyrir mig svona persónulega var þetta nokkuð stór stund því að Neskaupstaður var eini stóri þéttbýlisstaðurinn á Íslandi sem ég hafði ekki heimsótt áður. Staðurinn er heldur ekki í neinni alfaraleið en til að komast þangað þarf fyrst að fara í gegnum Reyðarfjörð, síðan Eskifjörð, þaðan upp svimandi háan fjallveg og í gegnum lítil og þröng göng í Oddskarði. Sömu leið þarf síðan til að komast til baka. Þetta ferðalag er þó vel þess virði enda landslagið stórbrotið, ekki síst þegar síðdegissólin keppir við austfjarðarþokuna um völdin.

Þegar komið var til Neskaupstaðar fannst mér fara vel á því að setja upp Kúbuhattinn góða sem ég er þó alla jafna ekki með á höfðinu. Neskaupstaður hafði lengi vel mikla sérstöðu meðal annarra þéttbýlisstaða því þar horfðu menn jú í austur í leit að pólitískum lausnum enda staðurinn oft kallaður Litla-Moskva. Á meðan Neskaupstaður var sjálfstætt sveitarfélag fór Alþýðubandalagið með völdin og menn skömmuðust sín ekkert fyrir sinn sósíalisma. Kannski skiptir þarna máli að Neskaupstaður er austasti þéttbýliskjarni landsins og þar með lengst frá Ameríku. Þessu er hinsvegar öfugt farið vestur í Keflavík þar sem Ameríkuáhrifin hafa verið allsráðandi.

Neskaupstaður er nú hluti af hinu sameinaða sveitarfélagi Fjarðabyggð. Staðurinn getur því ekki lengur státað af sinni pólitísku sérstöðu og kannski vilja íbúar lítið kannast við sína pólitísku fortíð. Kannski voru það áldraumarnir sem fór með hugsjónirnar. Allavega virðast tímarnir breyttir og kannski hefur menningarástandinu hnignað eitthvað í leiðinni, en staðurinn er eiginlega þekktastur í dag meðal yngra fólks fyrir sína árlegu þungarokkshátíð Eistnaflug.

Annars veit ég ekki mikið meira um þennan stað en man þó eftir snjóflóðinu mikla á áttunda áratugnum. Hinsvegar veit ég að á landbyggðinni er ég alltaf aðkomumaður og á eiginlega aldrei erindi út fyrir borgina nema sem ferðamaður. Ég get varla sagt að ég hafi stuðlað að framgangi neinna mála á landsbyggðinni með vinnuframlagi, allavega ekki þannig að ég hafi þurft að mæta á staðinn. Á Neskaupstað var ég þó mættur sem ferðamaður og sem slíkur gerði ég vonandi eitthvað gagn.