Hvað varð um rokið í Reykjavík?

Þegar þetta er skrifað er hægur vestan-andvari hér í Reykjavík. Það er svo sem ekkert óvenjulegt, svona var þetta líka í gær og svona verður þetta jafnvel næstu daga ef mark er takandi á veðurspám. Jafnvel hér í Vesturbænum hreyfast varla laufin á trjánum en Vesturbærinn er í hugum margra frekar vindasamur staður miðað við önnur hverfi í borginni. En svona hefur þetta ekki alltaf verið því þegar ég var að alast upp var öldin önnur. Þá gnauðaði vindurinn árið um kring og á veturna mátti varla almennileg lægð koma upp að landinu öðruvísi en að þakplötur tækust á loft og flugu jafnvel inn um stofuglugga hjá saklausu fólki sem sat kannski inni hjá sér við kertaljós eftir að rafmagnskerfi borgarinnar var slegið út af laginu.

En af öllum léttleika slepptum þá virðist það vera staðreynd að meðalvindhraði í Reykjavík hefur mjög farið minnkandi síðustu áratugi. Til að skoða þetta almennilega þá teiknaði ég upp línurit út frá gögnum Veðurstofunnar þar sem ég ber saman meðalvindhraða í Reykjavík, Akureyri og á Keflavíkurflugvelli frá árinu 1961. 

Á línuritinu má sjá að í upphafi tímabilsins var vindurinn í Reykjavík á sama róli og suður á Keflavíkurflugvelli eða um og yfir 6 metrum á sekúndu sem nær því að vera 4 vindstig á gamla skalanum eða stinningsgola. Síðan skiljast leiðir því á sama tíma og vindur helst að mestu óbreyttur suður á velli þá hægist vindur í Reykjavík smám saman, ekki síst eftir aldamótin og er nú svo komið að meðalvindhraðinn í Reykjavík er ekki nema rétt rúmlega 4 metrar á sekúndu sem gera þrjú vindstig eða golu. Þess má geta að árið 2009 var meðalvindhraði í Reykjavík 3,9 m/s.

4 metrar á sekúndu er álíka mikill vindur og hefur verið að meðaltali á hægviðrisstaðnum Akureyri á tímabilinu og má því segja að vindurinn í Reykjavík hafi þróast frá því að vera á pari við Keflavíkurflugvöll um 1961 og niður í það sem tíðkast á Akureyri. Að vísu hefur vindurinn á Akureyri einnig verið mjög hægur allra síðustu árin, en á tímabilinu í heild er ekki að sjá þar sömu þróun og í Reykjavík.

Miðað við að vindur á Keflavíkurflugvelli hefur ekki minnkað frá 1961 þá hljóta það að vera lókalaðstæður hér í Reykjavík sem valda hægari vindi. Auðvelt er að giska á að aukin byggð og aukinn trjávöxtur í borginni hafi þarna mest áhrif. Veðurstofan hefur verið á sömu hæðinni fyrir ofan Bústaðaveg frá árinu 1973 en frá þeim tíma hefur allt umhverfi borgarinnar þróast talsvert.

Merkilegt er samt hvað meðalvindhraðinn fellur á árunum 1999-2001 og hefur verið hægur síðan. Árið 1999 var hætt að miða við gamla vindstigakerfið og metra á sekúndukerfið tekið upp. Kannski var þá bara settur upp splunkunýr metra á sekúndumælir sem aldrei hefur náð sér á strik. Varla getur það annars verið. Reyndar ættu flestir borgarbúar að vera sammála því að öll ár þessarar aldar hafa bara verið nokkuð góð veðurfarslega séð í Reykjavík, og eins og annarstaðar á landinu hafa þau ekki síst verið hlý.

 

Plötukynning: Sandinista - The Clash

Ef ég hefði verið spurður að því fyrir svona 20 til 25 árum, hvaða hljómplötu ég myndi taka með mér á eyðieyju, (gerum þá við ráð fyrir að hægt sé að spila hljómplötur á eyðieyjum) kæmi platan Sandinista með the Clash strax upp í hugann. Ein ástæðan (en ekki sú helsta) er sú að platan er þreföld að magni með alls 36 lögum og var upphaflega gefinn út þannig í vínilútgáfunni árið 1980 en þannig fékkst mikið fyrir lítið. En burtséð frá lagafjölda þá er þessi plata sannkölluð músíkveisla sem ég naut til fulls árum saman og geri reyndar enn – öðru hvoru.

Sandinista, var gefin út í lok árs 1980 og kom í kjölfarið af London Calling sem fyrir flestum aðdáendum er mikilvægasta plata hljómsveitarinnar. Með útkomu Sandinista má segja kveðið hafi við nýjan tón hjá hljómsveitinni sem reyndar fór misvel í hörðustu aðdáendur. Nú var ekki bara pönk og nýbylgjurokk á boðstólnum því á þessari plötu er farið um víðan völl í tónlistarheiminum, allskonar tónlistarstefnum hrært saman: raggie, ska, funk, jass, kalipsó, gospel, rapp og jafnvel barnamúsík. Þetta var plata fyrir heiminn eða eins og þeir sögðu sjálfir: "to hell with Clash style, there's a world out there." Semsagt, einskonar heimsplata þar sem umfjöllunarefni texta fór langt út fyrir öngstræti verkamannahverfana heima fyrir. Heimspólitíkin er þarna fyrirferðamikil, svo sem kalda stríðið sem á þessum árum var sjaldan kaldara, flestir gerðu ráð fyrir að kjarnorkuvetur skylli á hvað úr hverju – ekkert „global warming“ í þá daga.

En þótt tónlistin sé dimm og þung á köflum á plötunni er hún líka heit. Suðræn calipsó stemmning er ekki dæmigert fyrir það sem Clash hafði staðið fyrir en í þeirra höndum fær þessi tónlist nýjan tón og nýja merkingu. Þeir halda líka kúlinu allan tíma, Joe Strummer var auðvitað einn mesti töffari rokksögunnar en auk hans fá allir í hljómsveitinni að spreyta sig í söng ásamt reyndar nokkrum utansveitarmönnum, konum  og jafnvel börnum.

Viðbrögð aðdáenda og gagnrýnenda við þessari undarlegu Clash plötu voru frekar misjöfn. Sumir eru sammála mér um að þetta sé eiginlega bara meistaraverk en aðrir eru ekki sáttir. Gjarnan er nefnt að ýmsu hefði mátt sleppa og hægt hefði verið að gera einfalda 12 laga plötu með bestu lögunum. Allskonar tilraunastarfsemi fær enda að fljóta með, sérstaklega á seinustu plötunni, sumt má flokka sem dub eða mix af lögum sem þegar hafa koma fyrir á plötunni. Sumir vildu síðan bara fá sitt gamla góða Clash-rokk og ekkert annað en hvað mig varðar þá skiptir það sjálfsagt máli að þetta var fyrsta Clash platan sem ég hlustaði almennilega á.

Því má bæta við að platan Sandinista lenti í 19. sæti í nýlegri samantekt New Musical Express yfir bestu plötur 9. áratugarins. Þann lista má sjá í bloggfærslu hjá Jens Guð.

Það er auðvitað nauðsynlegt að koma með tóndæmi. Þar er úr vöndu að ráða því ekkert lag er í rauninni dæmigert fyrir plötuna, en fyrir valinu er flott lag sem mætti kalla hjarta plötunnar, „Washington Bullets“. Þetta lag gæti allt eins heitið Sandinista en titill plötunnar er komið úr þessu lagi, þar sem vísað er til Sandinistahreyfingarinnar í Nicaragua. Í þessu lagi fá stórveldin að heyra það, ekki bara Bandaríkin þótt halda megi það í fyrstu. Þarna má heyra spilað á tré-ásláttarhljóðfæri nem nefnist marimba eftir því sem mér skilst. Clash gerði yfirleitt ekki tónlistarmyndbönd á sínum tíma en þessi samsetning sem kemur hér er framtak einhvers áhugamanns. En lagið er gott og skilaboðin standa fyrir sínu.

 

Attabad stífluvatnið í Pakistan

Það er víðar en á Íslandi sem náttúruöflin hafa verið til vandræða. Þann 4. janúar á þessu ári féll stór skriða í fjallahéruðum Kasmír nyrst í Pakistan með þeim afleiðingum að stórt stöðuvatn hefur smám saman myndast í dalnum aftan við skriðuna. Í byrjun júní var stífluvatnið orðið um 20 kílómetra langt og allt að 100 metra djúpt og tvö stór þorp að hálfu í kafi. Þúsundir manna búa þarna í dalnum, margir að vísu í hlíðunum fyrir ofan og eins og má ímynda sér er öll lífsafkoma fólksins í uppnámi. Dalurinn hefur lengi verið mikilvæg samgönguleið milli Pakistan og Kína en snarbrött fjöllin þarna eru í suðurjaðri Karakórum fjallgarðsins þar sem K2, annað hæsta fjall heims rís upp til himna.

En vandræði íbúanna á svæðinu eru ekki síðri neðan skriðunnar því lengi hefur verið óttast að stífluvatnið kunni að brjóta sér leið með offorsi í gegnum skriðuna með tilheyrandi stórflóði og því hafa þúsundir íbúa þurft að yfirgefa blómlega dalina fyrir neðan. Hunzai áin sem rann þarna í gegn og málið snýst um, sameinast nokkru sunnar Indusfljótinu sem rennur niður eftir Pakistan og til sjávar. Á síðustu dögum hefur það gerst að yfirborð vatnsins hefur náð upp að efri brún skriðunnar, vatn byrjað að seytla í gegn og farið að mynda nýjan og stækkandi farveg í skriðunni. Spurningin er svo hvort og hversu lengi skriðan nái að halda aftur af sjálfu stífluvatninu en hugsanlegt er auðvitað að þetta sé varanleg landbreyting og stöðuvatnið sé komið til að vera. Krítíski tíminn er nú framundan því sumarbráðnun jökla á svæðinu er í fullum gangi og regntími auk þess að hefjast. Ef eitthvað stórt gerist má búast við að það rati í heimsfréttir en annars hefur ekki mikið verið fjallað um þessa atburði í fréttum hér svo ég viti (meðfylgjandi ljósmynd er tekin við skriðuna 10. júní).

Rúsínan í pulsuendanum er síðan þetta myndskeið af YouTube þar sem vegfarandi náði að festa á „filmu“ sjálf skriðuföllin þann 4. janúar og eins og sjá má gengur ekki lítið á.

 
Frétt um þessa atburði má annars t.d. finna á BBC fréttavefnum, sjá hér: http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/8692623.stm

Einnig er daglega fylgst með framgangi máli á þessari bloggsíðu hér sem annars einbeitir sér að hamförum vegna skriðufalla í heiminum: http://daveslandslideblog.blogspot.com/

Loftmyndin af vatninu er fengin af vefnum NASA Earth Observatory þar sem ég las fyrst um þessa náttúruhamför.

Heimsókn til Nýja heimsins

Síðustu viku gerði ég mér ferð vestur um haf til að njóta dásemdar hinnar miklu borgar Nýju Jórvíkur þar sem húsin standa upp á rönd í stórum stíl. Borgin sem er betur þekkt sem New York hefur ekki breyst mikið á þeim 22 árum sem liðin eru frá því ég kom þangað síðast, sumt er þó horfið eins og frægt er en annað hefur bæst við. Að sjálfsögðu var myndavélin með í för og til að gefa dálitla innsýn inn í það sem fyrir augum bar kemur hér einskonar myndablogg úr ferðinni.

Fyrir það fyrsta þá stenst ég ekki að birta þessa hafísmynd sem tekin er 4. júní við strendur Labrador, eða við Helluland eins og Leifur Eiríks og félagar kölluðu þetta hrjóstruga landsvæði. Þarna er greinilega frekar kuldalegt yfir að líta og vetrarísinn ekki alveg horfinn.

Öllu sumarlegra var í Miðgarði laugardaginn 5. júní þar sem borgarbúar hvíldu sig í 30 stiga hitamollu ættaðri beint frá Suðurríkjunum. 

 

Á Tímatorgi er alltaf aragrúi af fólki og litríkum ljósaskiltum.

 

Hér kveður við annan tón í skiltagerð. Þetta fólk er statt neðst á Manhattan og er að mótmæla fyrirhugaðri moskubyggingu á þeim heilaga stað þar sem tvíburaturnarnir stóðu áður. Hugmyndin með að reisa þarna mosku er sjálfsagt sú að sýna fram á umburðarlyndi og sáttahug New Yorkbúa gagnvart múslimum og kannski í leiðina að minnka líkurnar á nýjum hryðjuverkum. Það var þó ekki mikinn sáttahug að finna hjá þessu fólki ef marka má það sem á skiltunum stendur. Á meðan svo er má efast um hvort hugmyndir um moskubyggingu þarna sé sniðug. Erfitt getur þó verið að hætta við.

 

Enduruppbygging eru annars í fullum gangi þarna á Ground Zero. Turnarnir í baksýn voru hluti af World Trade Center en sluppu þegar allt annað hrundi. Þarna er One World Trade Center turninn byrjaður að rísa og verður með spíru og öllu saman hæsta bygging Bandaríkjanna, eða 541 metri sem gera 1776 fet sem kallast á við stofnár Bandaríkjanna. Til að forðast að storka vondum útlendingum munu þeir vera hættir við að kalla bygginguna Freedom Tower en auk hans eru einnig þrjú önnur háhýsi fyrirhuguð á svæðinu.

 

Ofar á Manhattan, í miðbænum, eru þessar byggingar. Chrysler-byggingin er fyrir miðju en hún var um tíma hæsta bygging heims þar til Empire State sló henni við. Chryslerinn er þó alltaf flottastur.

 

Minna fínni húsin líta gjarnan svona út. Brunastigar utan á húsum eru mikið notaðir í amerískum bófamyndum og njóta sína vel þarna í síðdegisbirtunni.

 

Best að enda þetta á borgarljósunum. Hér er horft frá Brooklyn brúnni yfir á háhýsin neðst á Manhattan. Ýmsir eru greinilega að vinna frameftir í þessari miðstöð fjármála. Smíði brúarinnar lauk 1883 og var auðvitað þar um mikið byggingarafrek að ræða. Eftir nokkur ár mun nýi One World Trade turninn gnæfa þarna yfir í baksýn.

Svart og snjólaust á hálendinu

Ég hef öðru hvoru birt línurit með samanburði milli ára á snjódýpt við Setur sunnan Hofsjökuls. Staðurinn er í 693 metra hæð og er þar hvít jörð allan veturinn og snjódýptin oft vel á annan metra. Undanfarin ár hefur snjórinn verið í hámarki í apríl og tekið upp að fullu um miðjan júní. Nú ber hins vegar svo við að eftir mjög snjóléttan vetur er nú snjólaust á Setri, mun fyrr en venjan er (ljósblá lína). Upplýsingarnar gref ég upp af eldri vef veðurstofunnar þar sem hægt er að nálgast snjódýptina hverju sinni og úr þeim upplýsingum vinn ég línuritið og uppfæri reglulega með hálfsmánaðar millibili. Reyndar eru nokkrir dagar síðan snjóinn tók upp þarna en það virðist hafa gerst í kringum 22. maí eftir því sem mátti lesa úr sjálfvirku mælingunni.

Þetta snjólétta vor á Setri er í ágætu samræmi við það hversu þurrt og milt hefur verið í vetur um mestan hluta landsins. Samkvæmt því sem maður hefur heyrt eru snjóalög á jöklum landsins með allra minnsta móti og taldir varhugaverðir yfirferðar vegna snemmopinna sprungna. En þá er komið að þessu svarta í fyrirsögninni. Á gervihnattamynd sem tekin var sólskinsdaginn 24. maí, má sjá að víða er svört jörð á suðurhálendinu og grátt öskulag liggur yfir miðhálendinu og jöklunum þar í kring. Því er hætt við að litadýrðin að fjallabaki verði af skornum skammti í sumar og einhverjar öskuagnir eiga örugglega eftir að þyrlast upp að vitum hálendiskönnuða.

Myndin fengin af MODIS vefnum http://rapidfire.sci.gsfc.nasa.gov/realtime/single.php?T101441320

Er að spá í hvað ég á að kjósa

Þegar þetta er skrifað er runninn upp  mikill kosningadagur sem gæti orðið sögulegur. Ég er ekki alveg búinn að ákveða hvað ég á að kjósa en ólíkt mörgum finnst mér ýmislegt boðlegt í boði. Á maður að taka grínið á þetta eða láta alvöruna ráða hvernig ég greiði atkvæði?

Sjálfur er ég nokkuð hrifinn af léttu gríni og gæti vel hugsað mér að kjósa rússneska lagið sem er mjög harmrænn og fallegur tregasöngur en það þarf að hlusta á það með húmorinn í huga. Skemmtilegustu lögin duttu þó út í forkeppninni að mínu viti, Hollenska Geirmundarsveiflan hefði alveg mátt vera með og líka Slóvenska lagið sem blandaði saman þjóðlagahefð og gallabuxnarokki og virkaði bara stórskemmtilega á mig. Finnsku harmoníkustelpurnar voru líka bara skemmtilegar og hefðu gjarnan mátt vera með. Króatísku þokkadísirnar duttu óvænt út en þær voru með flott lag eins og sú sænska, kannski vantaði einhvern afgerandi kraft í þessi atriði þegar á sviðið var komið. Slóvakíska skógardísin náði því miður ekki að halda lagi í undankeppninni og varð því lítt ágengt.

Annars er athyglisvert hvað vönduð lög koma frá Kákasuslöndunum og þeim framandi slóðum, miklar og flottar skvísur með alveg hörkulög, ekki síst sú fyrsta sem stígur á svið en það er hin Azerbajdaníska Safura sem drip droppar með miklum tilþrifum. Frakkarnir eru alltaf flottir í Eurovision og nú er það hin blakki Jessi Matador sem ætlar að trylla lýðinn með miklu „Ola Ole“-stuði. Þýskaland teflir fram líflegri stelpu sem syngur með sérstökum „kokney“-enskuhreim“. Grikkir eru að venju með ógurlega flugeldasýningu og drumsbuslátt til heiðurs Grikkjanum Zorba og eru alltaf sigurstranglegir.

Ýmis önnur lönd mætti telja upp sem gætu hugsanlega unnið keppnina þó framlög þeirra höfði ekki öll til mín. Við verður svo að gera okkur grein fyrir því að Íslenska eldfjallið - Hera Björk, gæti stolið senunni með þeim afleiðingum að við vinnum keppnina. Það eru meiri líkur á því nú í ár en í fyrra því þá var alltaf vitað að norska lagið myndi vinna, sem það og gerði.

Hvað ég kýs verður bara að ráðast í kvöld. Í dag mun ég hinsvegar taka þátt í öðrum kosningum þar sem málið snýst um að kjósa í borgarstjórn. Sumir virðast þó misskilja þær kosningar - telja að þar eigi að kjósa það sem er skemmtilegast, svona eins og það sé verið að kjósa í skemmtinefnd.

 

Lækjargata 2 og eldheitir borgarstjórar

Þessa dagana má sjá að uppbygging er loksins komin á fullt skrið á horni Lækjargötu og Austurstrætis þar sem gamla húsið hans Sigfúsar Eymundssonar brann fyrir þremur árum. Búið er að steypa upp fyrstu hæðina en ofan á hana á að endurbyggja húsið í heild og því má segja að húsið hækki um eina hæð neðanfrá. Mér hefur alltaf fundist þetta sjálfsögð lausn því húsið er fallegt, það má þó vel við því að hækka enda fæst þannig meira hæðarjafnvægi milli húsanna á þessum stað. Ég tók mynd af Lækjargötuhúsinu nýbrunnu vorið 2007 og í framhaldinu dundaði ég mér við að fótósjoppa húsið einni hæð hærra. Myndina birti ég hér á blogginu haustið eftir, eða stuttu eftir að ég byrjaði á þessu bloggveseni, en þá voru einmitt komnar fram hugmyndir um að hækka húsið.


Þegar brann þarna vorið 2007 var þáverandi borgarstjóri Villi Þ. auðvitað mættur á svæðið og var fljótur að lýsa því yfir að húsið yrði endurbyggt þannig að sómi yrði af fyrir borgarbúa. Sumum fannst þetta full glannaleg yfirlýsing í miðri atburðarásinni, en hann má eiga það að í þessu einstaka máli var ég ánægður með borgarstjórann fyrrverandi.

Framundan eru hugsanlega enn ein borgarstjóraskipti hér í Reykjavík. Einn þeirra sem þar koma til greina er Jón Gnarr sem sagðist í Kastljóssviðtali ætla að verða svona borgarstjóri sem hefur frekar lítið fyrir hlutunum en mætir kannski í bæinn til að vinka fólkinu, ekki síst þegar það er að brenna einhverstaðar - svona í stíl við Bastían bæjarfógeta. Ef Jón Gnarr hefði verið borgarstjóri vorið 2007 hefði hann samkvæmt þessu auðvitað mætt í bæinn til að stappa stálinu í borgarbúa og jafnvel gefið slökkviliðinu góð ráð.

En hvort hann hefði lofað endurbyggingu húsanna í sinni gömlu mynd og einni hæð til viðbótar er önnur saga. Í hinum svokallaða Besta flokki er stefnan ekki endilega sú að halda upp á gömul hús ef marka má það sem frambjóðandinn Páll Hjaltason sérfræðingur flokksins í skipulagsmálum, segir á heimasíðu flokksins:

„Uppgjöf borgarinnar gagnvart öfgafriðunum voru greinileg í kaupum hennar á Laugaveg 4-6 og klisjukenndri uppbyggingu á brunareitnum á horni Lækjartorgs. Hvað á svo að vera í þessum húsum? Fleiri öldurhús og ferðamannabúðir?“

 

Þarna finnst mér koma fram frekar leiðinlegt sjónarmið gagnvart þeirri gömlu húsagerð sem gefa miðbænum sinn sérstaka svip, burt séð frá því hvort í þeim húsum sé eitthvað skemmtilegt eða ekki. Margir arkitektar vilja auðvitað helst byggja nútímaleg hús í stað þess að endurskapa eitthvað gamalt enda eru þeir til þess menntaðir. Nútímaleg hús eru sjálfsögð t.d. í nýjum borgarhlutum, en á þessum stað á horni Lækjargötu og Austurstrætis er ég ekki viss um að við værum bættari með nútímalegt gler/steinhús. Allavega ekki miðað við nokkur slík sem hafa risið miðsvæðis undanfarið. Það má mín vegna kalla uppbyggingu á gömlum húsum „klisjuennda“ en mér finnst hún alveg í fínu lagi í miðbænum. Húrra fyrir Villa.

Goslokaskýrsla II

Eftir að gosinu á Fimmvörðuhálsi lauk þann 12. apríl skrifaði ég goslokaskýrslu sem ég þurfti skömmu síðar að kalla Goslokaskýrslu nr. I þegar ljóst var að annað og meira eldgos var hafið á sömu slóðum. Hér kemur því Goslokaskýrsla II, en ómögulegt er þó að segja hvort þær eigi eftir að verða fleiri.

Gosið í Eyjafjallajökli þótti ekki vera gott gos, allavega ekki í samanburði við smágosið á Fimmvörðuhálsi. Þessi tvö gos voru auðvitað mjög ólík enda aðstæður ólíkar. Á Fimmvörðuhálsi var um að ræða sprungugos utan toppgígsins með hraunrennsli og nánast engu öskufalli, síðan kom sprengigos í toppgíg eldstöðvarinnar með miklu öskufalli og hlutfallslega litlu hraunrennsli. Þetta er í fullu samræmi við það að sprengi- og gjóskugos verða gjarnan í toppgígum megineldstöðva en sprungugos með hraunrennsli í útjöðrum. Sprungugosin geta jafnvel verið víðsfjarri megineldstöðinni og orðið mjög stór samanber Skaftárelda þar sem kvikan var ættuð frá megineldstöðinni í Grímsvötnum.

Eins og ég skil þetta með sprungugos með hraunrennsli eða sprengigos með öskufalli þá snýst málið sumpart um að kvikan úr toppgígum kemur beint upp úr efri hluta kvikuþróa þar sem kvikan hefur þróast í að vera súr og þar með sprengvirkari. Hinsvegar er kvikan sem leitar til útjaðra sem sprungugos ættuð neðar í eldstöðinni og því frumstæðari og basískari sem aftur þýðir minni sprengivirkni og meira hraunflæði. Súr sprengigos geta hinsvegar þróast yfir í basískari hraungos eftir því sem líður á gosið þegar nýrri og ferskari kvika nær upp. Svo koma til hlutir eins og gasinnihald og afgösun kvikunnar sem er meiri í súru kvikunni heldur en þeirri basísku. Nánar þori ég ekki út í þessi fræði en vissulega flækir það málið að kvikuþróarkerfi Eyjafjallajökuls er ekki vel þekkt. Þar virðist ekki vera ein allsherjar kvikuþró eins og undir Kötlu.

Öskufallið í gosinu var út af fyrir sig ekki óvænt en gerð öskunnar og afleiðingar hennar virtist koma öllum í opna skjöldu. Þetta var fínleg aska sem sáldraðist niður og fauk um sveitir og haga. Verst var þó hvað hún hélst lengi í loftinu og ferðaðist víða. Þessi víðförula aska olli mikilli röskun á flugi víða um lönd með miklum óþægindum fyrir víðförula heimsborgara og það sem verra er, þetta var ein versta landkynning sem Ísland hefur hlotið og gerði landið enn frægara af endemum en þegar var orðið.

Askan á jöklinum hylur snjóinn að mestu en þykkast ætti öskulagið að vera suður- og austur af toppgígnum. Öskulagið ver því snjóinn fyrir sólbráð í sumar en ný snjóalög munu svo bætast ofaná næsta vetur. Askan hlýtur þó að verða sjáanleg áfram í mörg ár sem svartir rákir á víð og dreif eftir því sem jökullinn skríður og bráðnar á sumrin. Svartur jökull í sumar getur hinsvegar haft jákvæð áhrif á hitafar í sveitunum undir jökli því á sama hátt og askan ver jökulinn fyrir sólarljósi þá kemur askan einnig í veg fyrir kælingu loftsins af völdum jökulsins.

Gígjökull hefur mátt þola miklar árásir af völdum bræðsluvatns og hraunrennslis. Þessi skriðjökull sem rennur ofan úr sjálfum toppgígnum hefur hörfað mikið á síðustu árum og mátti því ekki við miklu. Það er í raun merkilegt hvað jökulsporðurinn hefur þó þraukað í þessum hamförum en á næstu árum ættu afleiðingarnar gossins á jökulsporðinn þó að koma betur í ljós. Söfnunarsvæði jökulsins í toppgígnum sjálfum er orðið minna en áður því gígurinn hefur að hluta til fyllst af gosefnum, einnig mun framskriðið í jöklinum að miklu leyti fara í að græða sárið eða hraungjána sem liggur langleiðina niður eftir skriðjöklinum. Semsagt Gígjökull á eftir að styttast talsvert á komandi árum nema eitthvert ógnar kuldakast hellist yfir okkur.

Framhaldið er svo alveg óvíst. Sagan segir að gos í Eyjafjallajökli eigi það til að taka sig upp að nýju eins og gosið snemma á 19. öld sem stóð með hléum í 15 mánuði. Sjálfur trúi ég því að það mesta sé búið en aldrei að vita nema einhver eftirpúst eigi eftir að gera vart við sig. Djúpir jarðskjálftar geta gefið vísbendingar um framhaldið þannig að ef skjálftar verða á um 20 km dýpi má væntanlega eiga von á nýrri sendingu úr því neðra. Allt virðist þó rólegt á þeim slóðum.

Látum þetta duga, því öllu meira þykist ég ekki hafa vit á málum.

Séð til gosstöðvanna frá Þórólfsfelli þann 8. maí.

Á efri myndinni er horft frá Hvolsvelli í upphafsfasa gossins þann 17.apríl. (Ljósmyndir EHV)

 

Gos liggur enn niðri

Fimmflokkakerfið og dægurflugur

Nú ætla ég að hella mér út í pólitíkina og veitir ekki af. Ég ætla þó að forðast að taka pólitíska afstöðu enda er það ekki vaninn hér. Það er hins vegar flokkakerfið sem mig langar að velta fyrir mér og það sem mér finnst pólitík snúast um svona almennt séð og ekki endilega hugsað sem innlegg í Borgarstjórnarkosningarnar.
Að hætti hússins hef ég teiknað upp mynd til nánari útskýringar til að spara mér flóknar útskýringar en þarna sést hvernig ég sé fyrir mér fimmflokkakerfið sem hlýtur að vera enn betra en fjórflokkakerfið. Flugan sem er þarna stendur svo fyrir ýmis framboð sem mætti kalla fluguframboð - eða dægurflugur.

Það eru aðallega tvö atriði sem mér finnst pólitík snúast um. Annars vegar er það þessi sígilda vinstri - hægri pólitík, þ.e. félagshyggjan á móti einstaklingshyggju, ríkisrekstur á móti einkavæðingu. Einnig fylgir umhverfispólitíkin þessum ási, þ.e. hvort að eigi að nýta eða njóta náttúrunnar. Hinsvegar snýst pólitík um þjóðfrelsismál, þ.e. stöðu ríkisins í alþjóðasamfélaginu og snertir sjálfstæðismál þjóðarinnar og afstöðu til þátttöku í ríkjabandalögum. Það má kalla þetta þjóðernishyggju á móti alþjóðahyggju, en orð eru oft svo gildishlaðin að það þarf að fara varlega í orðanotkun. Afstaða til aðildar að Evrópusambandinu endurspeglast algerlega þessari pólitík.
Atriði eins og persónutöfrar, húmor, uppgjör við fortíðina, spillingarmál, heiðarleiki, kjörþokki og margt fleira er ekki pólitík enda eru flestir sammála um þessi atriði nema hvað stjórnmálamönnum og flokkum tekst misvel að höndla þau.

Af þessu leiðir að sjálfsagt er að skipta pólitíkinni í fjóra hluta sem eignaðir eru hverjum stjórnmálaflokki, einn flokkur má svo vera í miðjunni en þannig fæ ég út fimmflokkakerfið. Fjórflokkakerfið sem við búum við skiptist nokkurn veginn svona í dag, nema hvað hægri vængurinn er óskiptur í sinni hægri pólitík sem veldur því að flokkurinn getur ómögulega komið sér saman hvernig á að haga Evrópumálum, þótt þjóðfrelsispólitíkin sé ofaná þessa stundina.

Dægurfluguframboðin hafa verið fjölmörg í gegnum tíðina og heitið ýmsum nöfnum. Sum þeirra hafa auðvitað barist fyrir göfugum málefnum. Þau hafa þó verið mis-lífseig og mis-fyrirferðamikil og komið fram af ýmsum ástæðum. Þessir fluguflokkar hafa gjarnan gefið upp öndina vegna þess að þau hafa ekki átt sér neinn samastað í hinu pólitíska landslagi - sumir hafa bara komist í tísku og farið úr tísku eða verið þægileg leið fyrir borgarana að forðast að taka pólitíska afstöðu í pólitískum kosningum.

Fornaletur og Garamond bókaletrið

Áfram skal haldið með letursögu. Í þeim bókum sem við lesum í dag er nokkuð líklegt að meginmálsletrið sem þar er notað eigi sér fyrirmynd í þeim leturgerðum sem komu fram í frumbernsku prentlistarinnar á 15. og 16. öld. Með prenttækninni var hver stafur handskorinn og steyptur í blý sem aftur þýddi að ásýnd leturs í bókum var ekki lengur háð takmörkunum rithandarinnar og fjaðurpennans.

Eitt af fínustu og algengustu bókaletrum nútímans eru Garamond letrin sem eiga ættir að rekja til franska leturgerðarmeistarans Claude Garamond sem uppi var ca. 1480-1561 og er meðal dáðustu listamönnum á sínu sviði. Hann átti stóran þátt í að þróa áfram og fínisera hið svokallaða fornaletur (Littera antiqua) sem er heiti á því bókaletri sem að lokum varð ofaná í hinum vestræna heimi.

Fornaletur er annars helst notað til aðgreiningar frá gotneskum leturgerðum sem komu fram á síðmiðöldum og héldu víða velli langt fram eftir öldum. Fornaletur er eignað ítölskum húmanistum á 15. öld sem vildu endurvekja klassíska fagurfræði og menntir að hætti endurreisnarinnar. Fyrirmyndin af skriftarletri ítalskra handrita þess tíma var karlungaletrið frá því um 800 sem er eldra en gotneska letrið en hástafirnir voru af Rómverskri fyrirmynd. Þegar prentlistin barst til Ítalíu fóru þeir svo strax í að þróa þessar leturgerðir áfram og steypa í blý og útkoman voru leturgerðir sem mjög líkjast því bókaletri sem við notum enn í dag. 

Þegar hugsunarháttur í anda endurreisnar breiddist út um Evrópu jukust að sama skapi vinsældir fornaleturs og ýmsir leturgerðarmeistarar komu fram sem þróuðu fornaletrið áfram. Þá er ég aftur kominn að franska leturgrafaranum Claude Garamond. Fyrstu letur hans komu fram um 1530 og urðu fljótlega mjög útbreidd. Garamond letrin þykja vera fáguð og hafa yfir sér létt yfirbragð. Meðal nýjunga sem hann kom með voru skáletursútgáfur af hástöfum sem full þörf var á en fram að þessu hafði ekki tíðkast að blanda saman skáletri og beinu letrið í samfelldum texta.

Algengt íslenskt heiti á fornaletri er annars fótaletur (serif fonts) og fjölmargar gerðir af þeim áttu eftir að koma fram t.d. Palatino og Times sem bæði eru mjög algeng í dag. Með nýjum leturgerðum fór Garamond letrið smám saman úr tísku þar til það var enduruppgötvað eiginlega fyrir misskilning. Árið 1825 fannst letursett sem ranglega var eignað Claude Garamond og var það fyrirmyndin af ýmsum seinni tíma Garamondum sem urðu vinsæl. Það var svo ekki fyrr en 100 árum síðar sem það uppgötvaðist að fyrirmyndin var 17. aldar verk leturgrafarans Jean Jannons. Sú útgáfa Garamondleturs sem mest er notað í dag var teiknuð árið 1989, það kallast Adobe Garamond og á að sjálfsögðu sína fyrirmynd frá meistaranum sjálfum.

 

Dæmi um Garamond letur úr bókinni ÍSLANDSFÖRIN eftir Guðmund Andra Thorsson.

- - - - -

Helsta heimild: Þættir úr letursögu, eftir Þorstein Þorsteinsson. 

Eldri bloggfærslur í þessum flokki:

TRAJAN leturgerðin

Hið forneskjulega Únsíal letur

Gotnesk letur

Öskuskýið sést á veðursjánni

Á veðursjá veðurstofunnar hefur öskuskýið verið mjög greinilegt í dag og eins og sést þá eru það Vestmannaeyingar sem sitja í súpunni þarna kl. 15:15. Fram að þessu hefur öskuskýið ekki verið svona áberandi á veðursjánni en hún er staðsett við Keflavíkurflugvöll. Veðursjáin greinir betur ský og bólstra eftir því sem fjarlægðin er minni og hæðin meiri og má finna á slóðinni: http://www.vedur.is/vedur/athuganir/vedurradar

Hér er mynd úr vefmyndavél í Eyjum frá því um miðjan dag. Þarna rifjast kannski upp það sem gerðist árið 1973 þótt ekki sé alveg um sambærilegan atburð að ræða.

Sjá hér: http://www.tolvun.is/images/vefmyndavel.asp (ef hún virkar) 

Að lokum er nýyrði dagsins: „Vestmannaeyjaeyjafjallajökulsöskufall“

Öskufall í Vestmannaeyjum

Meðalhiti jarðar í hæstu hæðum

Öllum mælingum ber saman um að hitinn á jörðinni sé nú með allra hæsta móti og hefur verið það allt þetta ár. Það er jafnvel líklegt að þetta ár verði það hlýjasta sem komið hefur eftir að mælingar hófust. Til að varpa ljósi á þetta, kemur hér mynd sem sýnir hvernig hiti jarðar hefur þróast frá miðju ári 1998. Hver litur táknar hita hvers árs fyrir sig og hvíti ramminn sýnir hvar við erum í dag. Gögnin eru fengin með gervihnattamælingum í 4,4 km hæð og sýna því hita í neðri hluta lofthjúpsins. Árið 2010 er hér sýnt með grænni línu og eins og sjá má liggur hún ofar öllum öðrum línum nánast allt árið. Þessi glæsilegi árangur er ekki síst athyglisverður vegna þess að síðasti áratugur er talin sá hlýjasti á jörðinni síðan einhvertíma í óljósri fortíð.

Myndin er fengin héðan: http://discover.itsc.uah.edu/amsutemps/ og teiknast með gagnvirkum hætti.

Hvað með árið 1998?
Hér verður að taka fram að ferlarnir á myndinni ná því miður bara aftur til seinni hluta ársins 1998. Það hefði verið fróðlegt að bera saman með þessum hætti, hitann í ár og fyrri hluta ársins 1998 þegar hitinn á jörðinni og í neðri lofthjúp fór nánast úr böndunum, miðað við það sem áður hafði mælst. Meginskýringin á þessum hitatoppi í ár er sú að El Ninjo hefur verið virkur í Kyrrahafinu og það er einnig skýring á hitatoppnum árið 1998. El Ninjo ársins í ár er þó ekki nærri eins öflugur og árið 1998 enda hefur sá stundum verið flokkaður sem „super El Ninjo“.

Uppruni myndar: http://www.drroyspencer.com/latest-global-temperatures/ 

Á línuritinu sem sýnir hita neðri-lofthjúpsins aftur til 1979 sést að hitatoppurinn 1998 var aðeins hærri en sá sem nú er. Marsmánuður í ár var þó hlýrri nú en 1998. Bakslag kom strax í kjölfarið þegar hin kalda La Ninja tók við á Kyrrahafinu seinni hluta ársins 1998 og fram eftir ári 1999. Slíkt bakslag gæti einnig tekið við af núverandi uppsveiflu. Á myndina er einnig merkt inn kólnun vegna Pinatubo eldgossins.

Nasa-Giss
Af gögnum Nasa-Giss sem notast við hefðbundnar athuganir á jörðu ásamt gervihnattamælingum yfir hafssvæðum er það að frétta að síðustu 12 mánuði (apr'09-mars'10) hefur hitinn mælst hærri en nokkru sinni áður í 130 ára sögu gagnaraðarinnar (tölur fyrir apríl í ár eru rétt ókomnar). Nasa-Giss fær reyndar út aðra röðun á hlýjustu árunum því þar er árið 1998 ekki nema í 4.-5. sæti ásamt árinu 2002. Þessi munur skýrist af annarri aðferðarfræði (þótt hörðustu efasemdarmenn vilji meina að James Hansen sé með puttana í þessum gögnum enda aðalmaðurinn hjá GISS (Goddard Institute for Space Studies)). Í 2-3. sæti eru svo árin 2009 og 2007 en árið 2005 er hlýjast. Hvar árið 2010 endar að lokum kemur svo bara í ljós en byrjunin lofar góðu - eða slæmu, eftir því hvernig á það er litið. Sú langtímahlýnun sem er í gangi mun síðan áfram truflast af náttúrulegum sveiflum og þá annaðhvort til enn meiri hlýnunar eða tímabundinnar kólnunar.

Sjá hér: http://data.giss.nasa.gov/gistemp/tabledata/GLB.Ts+dSST.txt

Hækkar Eyjafjallajökull?

Það má alveg velta fyrir sér hvort nýr hátindur eigi eftir að myndast á Eyjafjallajökli. Núverandi toppur, Hámundur, er sunnan aðalgígsins og er samkvæmt nýjustu mælingum 1651 metra hár. Gosvirknin á sér stað ofan í stóra gígnum og þar hlaðast gosefnin smám saman upp en samkvæmt fréttum vantar núna lítið upp á að gosgígurinn nái upp fyrir brún sigketilsins sem myndaðist í gosinu.

Eyjafjallajökull er meðal hæstu fjalla landsins utan Vatnajökulsvæðisins. Hann er aðeins lægri en Herðubreið og Eiríksjökull en með smá viðbót gæti hann slegið þessum fjöllum við í hæð. Ég er ekki endilega að spá því að það gerist. En hver veit?

Hér kemur dálítill samanburður á hæð hæstu fjalla landsins samkvæmt hæðartölum sem gefnar eru upp í ÍSLANDSATLAS Eddu útgáfunnar. Nokkrir hátindar hafa með nýjustu tækni verið endurmældir undanfarin ár með þeim árangri að Öræfajökull lækkaði um 9 metra og varð þar með lægri en hæsti tindur Svíþjóðar, sem er auðvitað hið versta mál. Eyjafjallajökull er samkvæmt þessu sýndur hér 1651 metri en var áður talinn 1666 metrar. Kannski nær hann eftir allt að endurheimta þá hæð eða fara jafnvel upp í 1700 metra.

Svartur Eyjafjallajökull og gosið 1821-1823

Það er eiginlega ekki sjón að sjá Eyjafjallajökul þessa dagana með sinn svarta mökk og hvítan jökullinn hulinn dökku öskulagi. Á gamalli vatnslitamynd sem máluð var af Erik Bruun sést nokkuð kunnugleg sjón. Þar getur að líta svartan Eyjafjallajökul og gos í fullum gangi. Dökkur bólsturinn sem stígur upp af toppgígnum er ekki ósvipaður því sem við höfum séð í núverandi gosi og þá eins og nú leggur gosmökkinn í suður eða suðaustur af jöklinum. Líklegast sýnir myndin Eyjafjallajökul eins og hann leit út sumarið 1822, því þarna eru hvítar opnar jökulsprungur sem ekki sjást á vorin. Þessi mynd birtist í bókinni Íslandseldar eftir Ara Trausta og nú síðast í Jöklar á Íslandi eftir Helga Björnsson. 

Síðasta gos í Eyjafjallajökli hófst að kvöldi 19. desember 1821. Dökkan mökk lagði frá fjallinu næstu daga og féll aska í V-Eyjafjöllum og A-Landeyjum auk þess sem vatnavextir urðu í Markárfljóti þegar hlaup komu úr Gígjökli. Þessi fyrsta goslota stóð frekar stutt því um áramótin var allt fjör úr gosinu en flóð komu þó áfram í Markárfljót öðru hvoru. Þann 26. júní 1822, sumarið eftir upphófst gosið á ný með öllu meiri krafti en áður og fylgdi því fíngerð aska sem barst um Eyjafjallasveit og allt fram Seltjarnarnes samkvæmt heimildum. Öflugast hefur gosið svo líklega verið 20.-27. júlí en þá er sagt frá því að sjö gosop hafi verið virk í jöklinum. Dimman mökk lagði þá í vestur svo hálfdimmt varð um tíma á Suðurlandi. Eftir júlí-hrinuna virðist virknin hafa minnkað á ný en þó er sagt frá áframhaldandi öskufalli í nálægum sveitum. Árið 1823 var virknin orðin mjög lítil og ekkert er getið um öskufall. Gufubólstrar munu þó hafa staðið upp úr jöklinum allt þar til Katla tók við þann 26. júní. Það Kötlugös stóð í fjórar vikur og þykir ekki hafa verið verið stórt miðað við mörg önnur.

Nú vitum við ekki hvernig gosið í Eyjafjallajökli mun þróast en miðað við gosið snemma á 19. öld þá ætti ekkert að koma á óvart að gosið sæki í sig veðrið eftir því sem lengra líður og ekkert víst að það versta sé búið. Sennilega mun líka svört ásýnd Eyjafjallajökuls vera viðvarandi meira og minna í allt sumar, jafnvel þótt öskugosið hætti fljótlega. Það snjóar sjálfsagt eitthvað á jökulinn fram eftir vori á milli þess sem askan fellur. Sumarsólin mun hinsvegar ekki vinna á öskunni eins hún gerir á snjónum og því verður einhver bið á því að fannhvítur Eyjafjallajökullinn birtist okkur á ný.

Ljúkum þessu miðvikubloggi með Mílu-mynd af svörtum Eyjafjallajökli frá 4. maí og upphafslínum Gunnarshólma eftir Jónas Hall

 

Skein yfir landi sól á sumarvegi
og silfurbláan Eyjafjallatind
gullrauðum loga glæsti seint á degi.
Við austur gnæfir sú hin mikla mynd
hátt yfir sveit, og höfði björtu svalar
í himinblámans fagurtærri lind.

- - - -
Varðandi heimildir þá vísa ég í Öldina sem leið 1801-1860

 

Ekkert lát á eldgosinu

Öskuland á gervitunglamynd

Á gervitunglamynd NASA frá því í dag, þann 1. maí, má enn sjá greinilegt öskuský stefna í suðaustur frá landinu. Þetta er sjálfsagt ekki eins mikið og þegar mest var enda mun stöðug hraunframleiðsla samtímis vera í gangi.
Ísland er nú að verða frægt fyrir sína öskuframleiðslu og ef henni linnir ekki gæti verið stutt í að landið verði kallað Ashland. Hver vill ekki fara þangað? Við sem hér búum förum þó vonandi ekki úr öskunni í eldinn.

Askan getur enn truflað flug