Köping eða Sjöping

Í staðinn fyrir að nöldra yfir handboltanum í Svíþjóð eða öðru klúðri þá ætla ég að taka fyrir annað mál sem er framburður á erlendum borgum og öðrum heitum. Þær eru allnokkrar borgirnar í Svíþjóð sem kennd eru við köping, eins og t.d. Söderköping, Nyköping, Norrköping, Linköping og ekki síst Jönköping þar sem við Íslendingar höfum höfum farið flatt á handboltavellinum. Af einhverjum ástæðum þykir fjölmiðafólki hér á landi mjög fínt að stæla framburð innfæddra á þessum staðarheitum og segja t.d. Linsjöping eða jafnvel Linhjöping og eltast þannig við þá fötlun Svía að geta ekki borið fram ká-ið á þessum kaupstöðum. Auðvitað er miklu nærtækara fyrir okkur að segja bara Linköping samkvæmt rithætti þegar við tölum saman hér innanlands. Hinsvegar er annað mál ef við viljum gera okkur skiljanleg á sænskri grund því þá er auðvitað sjálfsagt að notast við þann framburð sem tíðkast á staðnum.

Svipað má segja um önnur nöfn í útlöndum. Nú má ekki lengur segja Peking eins og alltaf hefur verið gert - heldur Beidsjíng eða eitthvað álíka og meira að segja búið að breyta stafsetningunni í Beijíng. Þetta kallar maður að beygja sig fyrir Kínverjum. Á maður kannski líka að segja Beidsjíng-önd?

Þegar Titanic-æðið gekk hér yfir fyrir nokkrum árum var farið að bera fram nafn óhappafleytunnar sem TætAnikk með sérstakri áherslu á a-ið eins og gert er í Ameríku. Bandaríska hljómsveitin REM hét allt í einu aríem, eftir að Bylgjan hafði uppgötvað hljómsveitina 20 árum eftir að hún kom fram. Fram að því hafði alltaf bara verið sagt rem, sem dugar okkur fínt.

Svo má líka nefna söngkonuna Eivöru Pálsdóttur hina Færeysku. Alltaf skal hún kölluð Ævör hér á landi í staðinn fyrir Eivör sem er réttari Íslenskur framburður. Ævör þýðir ekkert á íslensku.

Þegar kemur að því að ég verð heimsfrægur verð ég sjálfsagt kallaður Eimel í Bandaríkjunum eða kannski Ímeil og ekkert við því að gera. Þeir hafa sinn framburð og mega það fyrir mér. Hinsvegar virðast Svíar kunna að bera fram nafnið mitt ef marka má sjónvarpsþættina um nafna minn í Kattholti. Það er kannski helst að faðir hans hafi teygt heldur mikið úr sérhljóðunum þegar honum hitnaði í hamsi.

Rigningarsumar í Söderköping árið 2007. Myndin er tekinn við Gautakanalinn.

La Nina á Kyrrahafi, rigningar í Ástralíu, PDO o.fl.

Rigningar, flóð og skriðuföll í Ástralíu og Brasilíu eru mál málanna í veðuröfgum heimsins þessa dagana. Í Queensland í Ástralíu var desemberúrkoman sú mesta sem mælst hefur í þeim mánuði og svo féll þar um daginn 200 mm sólarhringsúrkoma ofaná gegnblautan jarðveg – ekki furða að allt hafi farið á flot. Það er vel þekkt að úrkoma aukist mjög í Ástralíu og einnig Brasilíu þegar hið kalda La Niña ástand er uppi í Kyrrahafinu eins og nú á sér stað. Þessi núverandi La Nina þykir með þeim öflugustu og áhrifanna gætir með einhverjum hætti um alla jörð, en mest þó við Kyrrahafið. La Niña fyrirbærið er andstæða hins hlýja El Nino sem minnti á sig í fyrra með þveröfugum áhrifum og hjálpaði til við að gera árið 2010 eitt af þeim allra hlýjustu sem mælst hafa og jafnvel það hlýjasta.

La Niña
Einkenni La Nina eru þau að hæðarsvæði myndast Ameríkumegin í Kyrrahafinu við miðbaug en lægðarsvæði myndast Ástralíu- og Asíumegin með tilheyrandi rigningum þar, eins og ég hef merkt inn. Austanáttir verða algengari er venjulega sem verður til þess að kaldur sjór úr neðri lögum sogast upp til yfirborðs vestan Suður- og Mið-Ameríku og dreifist þaðan í vestur. Þessi kaldi sjór hefur verulega kælandi áhrif á miðbaugssvæði Kyrrahafsins og lækkar meðalhita jarðarinnar í heild. Talið er að núverandi La Niña sé í hámarki þessar vikurnar og jafnvægi verði kannski náð í sumar. Vegna kælingaráhrifa verður árið 2011 varla meðal þeirra allra hlýjustu á jörðinni.

Neikvæður PDO
Á kortið hef ég einnig merkt inná svokallaðan neikvæðan PDO (Pacific Decadal Oscillation) en það system er mér oft hugleikið. Neikvæði fasinn lýsir sér eins og þarna sést með kaldari sjó en venjulega við vesturströnd Norður-Ameríku og hlýrri sjó Asíumegin. Vísbendingar eru um að hér sé á ferð þrálátt ástand sem getur verið ríkjandi í áratugi. Þessi neikvæði PDO fasi hefur verið áberandi núna frá aldamótum en var yfirleitt jákvæður áratugina þar á undan. Hugmyndir eru síðan uppi um að neikvæði PDO fasinn ýti undir myndanir á La Niña og hefur þar með óbeint neikvæð áhrif hita jarðar – eða dragi úr eða geri jafnvel að engu þá hlýnun jarðar sem annars hefði orðið (hér er orðalag vandmeðfarið).

Jákvæður PDO fasi var hinsvegar ríkjandi á árunum 1977-1998 og ýtti að sama skapi undir myndanir hinna hlýju El Ninjo með miklum þurrkum í Ástralíu á sama tíma og mikið fjör hljóp í hlýnun jarðar.

Svipað forvitnilegt áratugasystem er sennilega til staðar hér í Norður-Atlantshafi og nefnist AMO (Atlantic Multidecadal Oscillation). Það hefur verið í pósitífum hlýjum fasa frá 1995 og hefur haft sitt að segja um hlýindin á Íslandi og einnig við Grænland. Hvenær það kerfi fer í mínus veit enginn en ég vek þó athygli á blárri skellu sem spáð er suðvestur af Íslandi. Er þetta tákn um að kólnandi sjó á okkar slóðum?

Kortið er upprunið frá Jamstec stofnunni í Japan og sýnir spá frá 1. janúar um yfirborðssjávarhita mánuðina mars-maí 2011.
http://www.jamstec.go.jp/frsgc/research/d1/iod/sintex_f1_forecast.html.en
Hér er líka eitthvað um PDO: http://en.wikipedia.org/wiki/Pacific_decadal_oscillation

Að lokum kemur dálítið bílabíó um óheppilegar afleiðingar vatnavaxta í Ástralíu:

Árið 2010 var hlýjasta árið ásamt 2005 samkvæmt NASA-GISS

Það er oft beðið með dálítilli eftirvæntingu eftir uppgjörum frá NASA-GISS stofnuninni sem er einn þeirra aðila sem meta hnattrænt hitafar. Nú hafa þeir reiknað út að meðalhitinn á jörðinni á liðnu ári hafi verið örlítið fyrir ofan hitann árið 2005 en munurinn það lítill að árin úrskurðast jafnhlý og eru þetta því tvö hlýjustu árin sem mælst hafa á jörðinni samkvæmt þeirra aðferðarfræði. Það þarf ekki að skoða myndina lengi til að sjá að ekkert lát er á hlýnun jarðar og ekki bólar mikið á þeirri stöðnun sem stundum er sögð vera á hlýnuninni.

Eins og önnur metár í gegnum tíðina fékk árið 2010 hjálp frá Kyrrahafsfyrirbærinu El Ninjo sem nú hefur snúist upp í andhverfu sína La Niña og því verður 2011 væntanlega heldur kaldara en nýliðið ár og ekkert óeðlilegt við það. Verst er þó með flóðin í Ástralíu sem núverandi ástand veldur.

Það þykir oft í tísku að efast stórlega um aðferðafræði NASA-GASA (Goddard Institute for Space Studies) en þeir hafa á síðari árum fengið út aðeins meiri hitaaukningu á jörðinni en aðrir rannsóknarhópar í sama bransa. Það sem veldur þessu lítilsháttar misræmi er sennilega það að NASA-GISS beitir þeirri aðferð að fylla inní eyður þar sem veðurathuganir eru af skornum skammti með því að notfæra sér gögn frá nálægustu stöðum. Þannig taka þeir t.d. með í dæmið nyrstu pólasvæðin sem hreinlega er sleppt í öðrum gagnaröðum eftir því sem ég kemst næst. Vegna hlýnunar og rýrnunar hafíssins á Norður-Íshafinu er niðurstaða NASA-GISS því ekki óeðlileg. Allar svona mælingar og mat er þó auðvitað háð einhverri óvissu en ætti þó ekki að breyta heildardæminu að ráði.

Þannig lítur hitadreifing ársins annars út. Eins og sést þá var mesta hitafrávikið á norðurslóðum þar sem fáir búa og því fáir til frásagnar.

Myndir eru frá NASA-GISS en fréttatilkynningu frá þeim má sjá hér:

http://www.giss.nasa.gov/research/news/20110112/

 

Um vaxandi veðurgæði síðustu 24 ára

Það er kannski dálítið öfugsnúið að vera að dásama veðurgæði í þessari kuldatíð en það sem ég ætla nú að bjóða upp á má teljast nokkurskonar allsherjar niðurstaða úr mínum þrotlausu veðurskráningum sem staðið hafa frá miðju ári 1986. Eins og ég hef nokkrum sinnum minnst á þá skrái ég daglegt veður í Reykjavík og hef komið mér upp einkunnakerfi á skalanum 0-8 þar sem hver dagur veðurfarslega einkunn. Sú einkunn er hærri eftir því sem sólin skín meira, úrkoman er minni, heitara í lofti og hægari vindur. Ég útskýri þetta ekki frekar en bendi á sýnishorn af tveimur skráðum mánuðum hér og hér.

Hver mánuður fær einnig einkunn sem er reiknuð út frá meðaltali alla daga mánaðarins og síðast en ekki síst fær hvert ár sína árseinkunn útfrá meðaltali allra mánaða ársins. Hrakviðrasamir mánuðir fá gjarnan einkunn á bilinu 3,5–4,0 en blíðviðrismánuðir fá oftast einkunnir á bilinu 5,0–5,5 en sá allrabesti (júlí 2009) fékk 5,8 í einkunn.

Þá er það niðurstaðan. Á súluritinu sem hér fylgir hef ég tekið saman allar árseinkunnir frá fyrsta heila skráningarárinu 1987 til hins nýliðna 2010. Þarna getur hver og einn séð, svo ekki verður um villst, að veðurgæði hafa verið að aukast hér í Reykjavík á tímabilinu og svo skemmtilega vill til að allra besta árið var árið í fyrra með einkunnina 4,9 og sló þar með út árið 2009 í veðurgæðum. Þetta batnandi veðurfar hefur varla farið fram hjá neinum enda er mun sjaldnar kvartað yfir veðri hin síðari ár miðað við það sem áður var, að minnsta kosti hér í Reykjavík sem skráningarnar miðast við. Breyting til hins betra virðist annars eiga sér stað árið 1994 en árin eftir það fá hærri einkunn en árin á undan. Bestu árin eru svo síðustu tvö ár.

Miðað við mörg undanfarin ár er góðviðrirsárið 2010 merkilegast fyrir það hvað allir veðurþættir voru jákvæðir, þótt met hafi ekki endilega verið sett í öllum greinum. Eins og kemur fram í yfirliti Veðurstofunnar hafa aðeins 5 ár mælst sólríkari, úrkoma var sennilega sú næstminnsta frá upphafi mælinga, vindur með allra minnsta móti og svo var árið í 2.-4. sæti yfir hlýjustu árin. Tvö ársmet voru sett því loftþrýstingur hefur aldrei verið hærri yfir árið og snjódagar aldrei færri. Hvorugur þessara síðastnefndu þátta er þó talinn með í einkunnagjöf minni.

Ef við skoðum verri kantinn, þá er það árið 1992 sem er með lægstu einkunnina 4,1. Þetta þarf þó ekkert að vera verra ár en ýmis önnur slök ár sem í boði voru á 8. og 9. áratugnum, þ.e. áður er skráningar hófust. Meðalhitinn 1992 var í takt við tíðarandann: 4,2 stig, sem er alveg 1,7 gráðum kaldara en var árið 2010. Það sem gerði útslagið árið 1992 voru langvarandi illviðrakaflar framan af ári og undir lokin en auk þess innihélt árið hið fræga Jónsmessuhret með þeim afleiðingum að fara þarf aftur til 19. aldar til að finna kaldari júnímánuð í Reykjavík (júní 1978 var að vísu jafnkaldur).
- - - -
Það má örugglega notast við ýmsar aðferðir við að meta veðurgæði og sjálfsagt er matsatriði hvort eitthvað ákveðið veðurlag sé betra en annað. Þetta er allavega það sem kemur út úr mínu grúski.

Árshitinn í Reykjavík síðustu 110 ár í kubbamynd

Fyrsta bloggfærsla mín á þessu ári er kubbamyndin eins og ég kalla hana en hún sýnir árshita hvers árs í Reykjavík frá árinu 1901. Í stað þess að sýna þetta á línuriti eins og venjulega er hér hvert ár sýnt með kubbum sem staðsettir eru eftir hitaskalanum til vinstri og hefur hver áratugur sinn lit til aðgreiningar. Samskonar mynd hef ég birt síðustu tvö ár og nú er árið 2010 komið inn og eins og sést er það ofarlega á blaði, með meðalhitann 5,9 gráður.

Ef myndin er skoðuð sést að árið 2010 er þarna í ágætum félagsskap með árunum 1939 og 1941 en þessi þrjú ár eru í 2.-4. sæti yfir hlýjustu árin í Reykjavík frá upphafi mælinga. Óvissa er alltaf einhver vegna mismunandi athuganastaða innan borgarinnar í gegnum tíðina en árið 2003 er án lítils vafa það allra hlýjasta í Reykjavík. Árin í kringum 1940 og síðasti áratugur marka nokkurn veginn hitatoppana tvo sem hafa komið á landinu síðustu 110 árin. Talsvert köld ár komu um og eftir árið 1979, en það ár situr afgerandi á botninum með aðeins 2,9 stig í meðalhita sem er talsvert kaldara en köldu árin í kringum frostaveturinn mikla 1918. Til að finna kaldara ár en 1979, þarf að fara aftur til ársins 1892. Athyglisvert er hvað hitasveiflur hafa verið litlar eftir árið 2000 en þau ár eru öll fyrir ofan 5 gráðurnar sem þýðir að meðalhiti þessa áratugar er hærri en hefur verið áður. Á fjórða og fimmta áratugnum komu vissulega mjög hlý ár en meðalhiti þeirra áratuga var dreginn niður af lakari árum inn á milli.

Svo er bara spurning hvað gerist á þessu ári. Halda þessi hlýindi áfram eða hvað? Það væri sjálfsagt viðbrigði að fá eitt ár sem væri bara í meðallagi.

 

Áramótaávarp

Ágætu lesendur til sjávar og sveita, innlendis sem erlendis um borg og bí. Við lok hvers árs er við hæfi að gerast hátíðlegur, líta yfir farinn veg og hugleiða framhaldið, rétt eins og í fjallgöngum er maður staldrar við og tekur stöðuna. Miðar manni afturábak ellegar nokkuð á leið og hefur maður gengið til góðs götuna fram eftir veg?

Mun þetta bloggstarf mitt halda lengi áfram? Munu bloggskrifin fjara smám saman út eða einfaldlega taka snöggan enda einn góðan veðurdag? Ég veit það ekki. Fyrir tveimur árum fannst mér ég vera búinn að skrifa um allt sem mig langaði að skrifa um og eiginlega líka um allt sem ég vissi, innan þess ramma sem þessi bloggsíða er ætluð. Í dag er ég eiginlega enn sömu skoðunar en mesta furða finnst mér þó hvað hægt er að týna til án þess að endurtaka sig um of. Í haust boðaði ég rólegri tíma á þessum vettvangi og til marks um það hef ég skorið niður bloggskrif um helming frá því sem áður var og ekki ólíklegt að um frekari niðurskurð verði að ræða á komandi ári.

Það er alveg tilvalið í upphafi næsta árs að koma með veðurtengd uppgjör fyrir liðið ár og verð ég sennilega ekki einn um það. Nýliðið ár hefur verið athyglisvert veðurár og þá aðallaga á jákvæðan hátt, að minnsta kosti hér í Reykjavíkinni eins og komið hefur fram. Meðalhiti ársins er hár og átti lengi vel góðan möguleika á að vera sá hæsti sem mælst hefur, ekki ósvipað hitanum á jörðinni í heild. Kannski má segja að meðalhitinn í Reykjavík endurspegli hitann á jörðinni ágætlega.

Það má líka á þessum tímamótum gera upp fyrsta áratug aldarinnar. Sumir eru að hóta því að senn verði þessi hlýindi á enda á meðan aðrir segja að þetta sé bara byrjunin á því sem koma skal. Best held ég sé að vera við öllu búinn og þá ekki bara í sambandi við veðrið heldur bara svona almennt. Allskonar óvæntir útúrdúrar geta alltaf orðið á leiðinni hvert sem hún liggur.

Annars voru uppákomurnar í Eyjafjallajökli og Fimmvörðuhálsi merkilegustu atburðir ársins frá náttúrunnar hendi á liðnu ári og sýndu vel hvað tvö eldgos geta verið gerólík þótt stutt hafi verið á milli. Ýmsar aðrar eldstöðvar hugsa sér gott til glóðarinnar og bíða í ofvæni eftir að röðin koma að sér.

Hvað hagsæld varðar verðum við að vona að gengi okkar landsmanna þróist uppávið. Leiðin má þó ekki vera of mikið á fótinn, hæfilegur stígandi er skárri. Ekki viljum við heldur að halli of mikið undan fæti. Að lokum skal hvatt til varkárni í meðferð flugelda og annarra eldfæra svo sem stjörnuljósa sem hugsa sér gott til glóðarinnar að marka enn ein þáttaskil í tímans rúmi – tímans sem vissulega flýgur áfram.

Ég þakka þeim sem lásu og óska öllum gleðilegs árs.

 

Hitastig jarðar í frjálsu falli síðustu daga

Meðalhiti jarðar á heimsvísu hefur verið mjög hár á liðnu ári og hvernig sem á það er litið verður þetta meðal allra heitustu ára sem hefur mælst hafa og jafnvel það heitasta. Það var sérstaklega heitt á jörðinni fyrri hluta ársins á meðan áhrifa El Ninjo gætti í Kyrrahafinu en jafnvel þó að hin kælandi La Nina hafi tekið við í kjölfarið hefur hitinn á heimsvísu áfram haldist nokkuð hár. Kuldarnir í Evrópu og Bandaríkjunum hafa ekki lækkað meðalhita jarðar að ráði því óvenjumikil hlýindi annarstaðar hafa vegið þá kulda upp. Það þykir t.d. óvenjulegt að Hudsonflóinn í Kanada skuli ekki enn vera samfrosinn eins og hann ætti að vera búinn að fyrir löngu, en á þeim slóðum eru mun færri til frásagnar en á þeim þéttbýlum svæðum sem hafa fundið fyrir vetrarkuldum undanfarið.

Eitt besta verkfærið sem ég veit um til að skoða hitafar jarðar frá degi til dags er gagnvirk síða þar sem hægt er að kalla fram línurit um daglegan hita jarðar í neðri hluta lofthjúps, mælt frá gervitunglum, samanber þetta spagettílínurit þar sem borinn er saman daglegur hiti allra ára aftur til seinni hluta árs 1998. Þarna sést að appelsínugula línan sem táknar árið 2010 er vel fyrir ofan flækjuna fyrir neðan og sýnir hvað árið hefur verið hlýtt allt þar til síðustu mánuði að hitinn hefur fallið, en þó haldist ofarlega miðað við hin árin.

Á allra síðustu dögum hefur það hinsvegar gerst að hitaferillinn hefur fallið nokkuð snöggt og er kominn vel niður fyrir hitann á sama tíma í fyrra eins og sést hér á litlu myndinni þar sem einungis eru borin saman síðustu tvö ár. Með þessari dýfu er meðalhitinn þar með kominn niður í það sem tíðkaðist árin 1999 og 2000 en auðvitað verður að hafa í huga að öll þessi ár sem eru til samanburðar eru sögulega séð mjög hlý og innihalda flest heitustu árin sem mælst hafa á jörðinni. Gallinn við línuritið er þó að gögn frá fyrri hluta ársins 1998 skuli ekki vera með, en á þeim tíma var óvenjulega hlýtt á jörðinni – jafnvel hlýrra en í ár.

Kannski er fullmikið sagt að meðalhiti jarðar sé í frjálsu falli enda ákvað ég að hafa fyrirsögnina í æsifréttastíl. Kannski þetta bara smá dýfa sem verður fljót að jafna sig en kannski er þetta vísbending um það sem er í vændum. Hvað sem reynist rétt þá eiga menn ekki von á að árið 2011 verði eins hlýtt og árið 2010. Kaldi La Nina straumurinn í Kyrrahafi ræður þar miklu en honum er spáð góðu gengi á árinu, minnkandi sólvirkni hefur svo eitthvað að segja, en hversu mikil eru ekki allir jafn sammála.

Sjá nánar hér: http://discover.itsc.uah.edu/amsutemps/

Aðfangadagsveðrið síðustu 25 ár

Jólin eru að koma enn eina ferðina og að því tilefni hef ég tekið saman hátíðlegt yfirlit yfir veðrið á aðfangadag allt frá árinu 1986. Þetta er sett fram á svipaðan hátt og það birtist í minni handskrifuðu veðurdagbók. Veðurtáknin skýra sig sjálf en lituðu kúlurnar fyrir aftan hitastigið tákna kalda, miðlungs og heita daga. Snjókorn og dropar segja til um hvort hvít jörð er á miðnætti eða blautt. Einkunnin kemur svo í lokin en hún er útreiknuð útfrá veðurtáknunum samkvæmt ákveðnu kerfi. Þetta er sett fram með fyrirvara um vissa ónákvæmni, sérstaklega framan af áður en netið kom til sögunnar.

Það er auðvitað heilmikil fjölbreytni í jólaveðrum síðustu 25 ára en þó kannski engir meiriháttar veðurviðburðir. Versta jólaveðrið þarna er snjóbylurinn á árinu 1998 sem sumum þykir sjálfsagt hið skemmtilegasta jólaveður - allavega miðað við landsynningsslagviðrið árið 1996. Talsverð hlýindi voru árin 2002 og 2006 en svoleiðis vetrarveður hafa verið nokkuð algeng síðustu árin þó ekki hafi slíkir hitar náð sér almennilega á strik í vetur. Svo sést þarna að í 13 skipti hefur jörð verið hvít á miðnætti, þ.e. kl. 24 á aðfangadagskvöldi. Í fyrra var það þó alveg á mörkunum því þá rétt náði að grána á jörð eftir dálitla snjómuggu hér í borginni.

Aðfangadagsveðrið í ár er nú komið inn. Dálítil snjókoma og ekkert sólskin. Hitinn um 2 stig og þá hlýrra fyrri partinn en seinni partinn. Áttin var austlæg, hvorki hvöss né hæg. Snjór lá yfir jörðu um miðnætti, ekki mikill og farinn að bráðna hér og þar og því ekki alhvítt. Einkunn dagsins var 3 stig, sem er kannski heldur í strangara lagi en ekkert við því að gera.

Svo óska ég bara öllum lesendum gleðilegs jólaveðurs yfir hátíðirnar.

Þegar Nansen reyndi að komast á Norðurpólinn

Fyrir stuttu las ég alvöru spennusögu um tilraun Norska heimskautafarans Fridjof Nansen til að komast á Norðurpólinn fyrstur manna. Bókin sem er rituð upp úr dagbókarskrifum Nansens kom út hér á landi 1962 undir heitinu Í ís og myrkri. Þar er rakið frækið ferðalag Nansens og félaga hans frá því þeir yfirgáfu leiðangurskipið Fram til að komast á Norðurpólinn og þar til þeir snéru heim aftur til Noregs.

Upphaflegu hugmyndina að leiðangrinum fékk Nansen eftir að Bandaríska leiðangursskipið Janette fórst í ísnum norður af Síberíu og fannst aftur mölbrotið við Svalbarða árið 1881 eftir að hafa rekið í ísnum þvert yfir Norður-Íshafið. Hugmynd Nansens var sú að með því að smíða nógu sterkt skip mætti láta það reka alla leið á Norðurpólinn og enda ferðina á Svalbarða eins og skipið Janette áður. Fáir höfðu trú á þessu uppátæki í fyrstu en svo fór að hið sögufræga pólskip Fram var smíðað og sjósett árið 1892. Eftir mikinn undirbúning hófst leiðangurinn þann 24. júní 1893 og 20. september kom skipið að þeim stað á 78° N, sem Janette hafði farist. Þaðan var haldið í norður þar til ísinn stöðvaði siglingu og hófst þá rekið.

Nýtt plan. Ekki gekk allt eins og áætlað var því Fram miðaði lítt áleiðis og náði ekki 80° N fyrr en 22. mars 1894. Skipsmönnum varð svo í framhaldinu smám saman ljóst að Fram myndi ekki reka að pólnum og fór Nansen þá að plana nýja og djarfa áætlun um að yfirgefa skipið og breyta leiðangrinum í tveggja manna skíðagöngu- og hundasleðaferð á norðurpólinn. Pólfararnir myndu síðan koma sér sjálfir til Svalbarða með viðkomu á hinu lítt kannaða Franz Jósefslandi. Fram átti hinsvegar að klára sitt ferðalag í gegnum ísinn, enda ekki um annað að ræða og ef áætlanir gengju eftir áttu skipverjar svo að hitta leiðangursmenn á Svalbarða að ári liðnu. Um borð í Fram voru allar græjur til að setja saman útbúnað samkvæmt þessu nýja plani að ógleymdum hundum sem nóg var af um borð.

Pólferðin. 14. mars 1895 yfirgaf Nansen skipið Fram ásamt félaga sínum Hjalmari Johansen, sem varð fyrir valinu vegna reynslu sinnar af hundasleðum. Þeir félagar fóru um á gönguskíðum og voru feikna vel búnir til langdvalar á ísnum, þrír sleðar voru drekkhlaðnir vistum, skotfæri voru með í för og einnig tveir húðkeipar til siglinga á opnu hafi síðar í ferðinni. 660 kílómetrar voru til áfangastaðar á pólinn og þurfti sú ferð að ganga vel ef þeir ætluðu að ná til baka fyrir sumarbráðnum íssins.

Fljótlega kom í ljós að þessi ganga yrði erfið vegna endalausra íshryggja sem þeir þurftu að klöngrast yfir með allt hafurtaskið. Frostið var yfirleitt um 40 stig en var þó ekki til meiri óþæginda en þeir áttu von á. Eftir mikið erfiði þurfti Nansen að viðurkenna ósigur í baráttu sinni við Norðurpólinn vegna þess hve ferðinni miðaði seint en það sem gerði útslagið var að ísinn rak í gagnstæða stefnu frá pólnum. Næst pólnum komust þeir þann 7. apríl, að 86,14° N en svo langt norður höfðu engir menn komist áður.

Bakaleiðin. Nansen og Johansen settu nú stefnuna á Franz Jósefsland í suðri en það voru mjög lítt kannaðar slóðir á þessum tíma. Vel gekk í fyrstu en þegar á leið byrjuðu torfærurnar á ný, veður fóru að versna og dagleiðirnar urðu styttri. Sleðahundunum 28 talsins fækkaði smám saman og var hver hundur sem örmagnaðast hafður sem fóður handa þeim sem eftir lifðu. Það var reyndar með ráðum gert því þeir gerðu alltaf ráð fyrir að enda ferðalagið hundslausir. Fyrir hundana var þetta því algert hundalíf.
Ekki var þeim að ósk sinni að ná landi í maímánuði eins og planið gekk út á. Töfin jók mikið á vandræðin þegar ísinn fór sífellt meir að brotna upp vegna vorkomunnar og stundum var um algera ófærð að ræða vegna krapa. Staðarákvarðanir voru líka allar komnar úr skorðum og um tíma var ferðalagið orðið æði tvísýnt. Það var svo ekki fyrr en í byrjun ágúst að þeir römbuðu loks fast land á einni af nyrstu eyjum hins kalda Franz Jósefslands, stuttu eftir að síðasta hundinum hafði verið lógað.

Vegna þess hve áliðið var sumars ákvað Nansen að þeir skildu hafa vetursetu á eyjunum. Þeir veiddu rostunga og ísbirni sér til matar og hlóðu sér frumstætt steinhýsi þar sem þeir höfðust við í miklum fábreytileika allan veturinn 1895-96. Um jólahreingerningu hefur Nansen þetta að segja í dagbók sinni:

Sunnudagur 22. desember. Var lengi að ganga úti í gærkvöldi, meðan Johansen sá um stórþvott vegna jólanna hér í kofanum; hann var að mestu fólgin í að skafa öskuna úr eldstæðinu, safna bein- og kjötúrgangi og fleygja því út, og höggva síðan ísinn, sem frosið hefur með alls konar úrgangi og óhreinindum og myndaði þykkt lag á gólfinu, svo heldur var orðið lágt undir loft inni.

Óvænt leiðarlok. Nansen og Johansen héldu loks ferð sinni áfram í maí 1886 eftir ýmsar endurbætur og saumaskap á útúrslitnum útbúnaði. Sjálfir voru þeir orðnir æði villimannslegir í útliti, síðskeggjaðir og svartir í framan. Þeir áttu von á erfiðu ferðalagi til Svalbarða ýmist á skíðum eða siglandi á húðkeipunum og gátu ekki annað en vonað að leiðangurskipið FRAM myndi klára sína frosnu ferð um ísinn, en af skipsfélögum sínum höfðu þeir auðvitað ekki haft neinar spurnir né öðru í heiminum yfirleitt.

Franz-Jósefs eyjaklasinn er stór um sig víða samfrosinn allt árið og þann 19. júní höfðu þeir ekki enn lagt eyjarnar að baki. Þann dag gerðust hinsvegar þau undur þarna í heimskautavíðáttunni að þeir römbuðu á menn sem höfðust þar við í góðu yfirlæti. Þar var á ferð leiðangur undir stjórn breska landkönnuðarins Frederick Jackson. Auðvitað urðu þarna fagnaðarfundir þar sem menn þóttust þekkja deili hver á öðrum og mörgu var frá að segja. Nansen og Johansen ákváðu að halda ekki áfram tvísýnu ferðalagi sínu til Svalbarða en fengu í staðinn far með Bretunum sem skutluðu þeim með birgðaskipi sínu til Vardö í Norður-Noregi. Þegar þangað var komið þann 13. ágúst 1896 gat Nansen notað þá nýjustu tækni að senda símskeyti til allra þeirra sem biðu í von og óvon og sagt frá giftusamlegri heimkomu þeirra félaga. Skömmu síðar bárust svo þær fréttir að skipið Fram væri komið fram heilt á húfi. Það hafði borist með ísnum eins og til stóð alla leið til Svalbarða frá ströndum Síberíu, nema bara án viðkomu á pólnum. Framundan voru miklir fagnaðardagar í Noregi og Fridjof Nansen gerður að þjóðhetju sem aðalmaður og skipuleggjandi af þessu ævintýri öllu saman.

Hér hef ég sett lauslega inn leiðangur Nansens og ferð skipsins Fram á árunum 1893-1896. Myndin í grunninum er af hafíssíðunni The Cryosphere Today og sýnir stöðu hafíssins þann 15. desember 2010. Á sumrin er talsvert minni hafís undan ströndum Síberíu.

- - - -

Ferðalög á Norðurslóðir voru auðvitað allt annað mál á þessum dögum fyrir meir en hundrað árum. Norður-Íshafið var lítt þekkt svæði, veðurspár voru engar að hafa og ekki gátu menn nýtt sér dásemdir gervitungla til að vita hvar þeir voru staddir, hvað þá að láta þyrlu sækja sig þegar allt var er komið í óefni. Þótt Nansen hafi ekki komist á pólinn þá átti reynslan úr þessari ferð eftir að nýtast vel í leiðangri Amundsen sem komst fyrstur manna á Suðurpólinn árið 1911. Það var hinsvegar Robert Peary sem náði fyrstur manna á norðurpólinn árið 1909 en að vísu hefur það afrek stundum verið dregið í efa.

Kassalaga letur

Í þessum leturpistli ætla ég að að fjalla um tvær nokkuð vinsælar og töffaralegar leturgerðir sem gjarna eru látnar standa fyrir staðfestu, völd, tækni og peninga, sem allt eru nokkuð karlmannleg gildi. Hér er um að ræða letrin Eurostile og Bank Gothic sem bæði voru teiknuð á síðustu öld. Galdurinn á bak við þessi letur er sá að í stað hringlaga forma í stöfum eins og O, G og C eru notuð rúnnuð kassalaga form. Sveigðar línur í stöfum eins og S og R eru einnig þvingaðar í þessa kassalögun þannig að útkoman er letur með sterkum einsleitum einkennum og nútímalegum blæ. Þessi letur eru ekki hugsuð sem lestrarletur í löngum textum en eru hinsvegar mikið notuð uppsláttarletur í kvikmyndaplakötum, bókarkápum, umbúðum, lógóum og þess háttar þar sem menn vilja umfram annað vera kúl en ekki mjög hip.

Bank Gothic er teiknað árið 1930 og er því nokkuð gamalt miðað hvað það er nútímalegt. Upphaflega var það bara teiknað sem hástafaletur en síðar bættust lágstafirnir við - þeir sjást að vísu mjög sjaldan. Tvö smáatriði einkenna þetta letur umfram önnur svipuð: Rúnnuðu hornin eru bara á ytra byrðinu sem þýðir að gatið í O-inu er alveg kassalaga. Lóðréttir strikendar í er skáskornir í stöfum eins og S, J og G, þetta sést betur í bold útgáfunni en í grennri regular gerðinni. 

Eurostile er öllu yngra eða frá árinu 1962. Rétt eins og Bank Gothic var það upphaflega hugsað sem hástafaletur en lágstafirnir bættust þó fljótlega við. Þetta er eitt af frægustu leturgerðum sem komu fram á seinni hluta 20. aldar og fellur vel að moderne hönnun. Eurostile fjölskyldan er nokkuð stór því til eru þunnar útgáfur og feitar, togaðar, þjappaðar og hallandi. Notkunarmöguleikarnir eru því miklir.

Það er auðvelt að finna dæmi þar sem þessi letur koma fyrir. Bank Gothic kom reyndar frekar lítið við sögu þar til grafíski geirinn tók það upp á sína arma undir lok 20. aldar. KB-banki / Kaupþing notaði t.d. Bank Gothic og kannski tilviljun að það var einnig notað í hrunmyndinni Maybe I should have. Science fiction geirinn keppist við að nota þessi letur í sínum kvikmyndaplakötum og bókarkápum. Eurostile er vinsælt hjá löggunni víða um heim og er t.d. áberandi á breskum löggubílum. Veðurfréttir Sjónvarpsins státa af Eurostile, sem er reyndar ekki mjög heppilegt því erfitt getur verið að greina á milli tölustafana 6, 8 og 9. Fleira mætti týna til og ekki endilega í sama dúr. Þeir sem eiga smábörn kannast sjálfsagt við Stoðmjólkina frá MS en þar er eingöngu notað Eurostile og Bank Gothic (hugsanlega á bloggarinn sjálfur þar einhvern hlut að máli). 

 

- - - - -

Ég hef á þessu ári skrifað nokkra pistla um letur og rakið í stuttu máli sögu leturgerða á okkar menningarsvæði síðustu 2000 árin. Hér eru linkar á fyrri leturpistla:

TRAJAN leturgerðin

Hið forneskjulega Únsíal letur 

Gotnesk letur

Fornaletur og Garamond bókaletrið 

Frá Versölum til villta vestursins

Steinskriftin kemur til sögunnar 

Bara Helvetica 

Sólblettir, norðurljós og vígahnettir á SpaceWeather

Það er margt að finna á veraldarvefnum. Tilkoma þess fyrirbæris þýðir að nú geta alþýðumenn eins og ég nálgast allskonar upplýsingar sem áður voru aðgengilegar þröngum hópi sérfræðinga. Þetta á til dæmis við um vefsíðuna spacewether.com sem ég heimsæki nokkuð reglulega enda víðar veður en á jörðinni. Þarna má fá ýmsar fréttir af því sem er að gerast í okkar sólkerfi og gæti hugsanlega haft áhrif á okkur hér á jörðinni. Flest af því er af saklausara taginu og annað ekki. Það eru sérstaklega þrjú atriði á Spaceweather vefnum sem mér finnst áhugaverðari en önnur:

Sólin. Daglega uppfærist ný mynd af sólinni sem má stækka upp úr öllu valdi. Mjög náið er fylgst með hverjum nýjum sólbletti en þeir hafa verið að aukast undanfarna mánuði eftir óvenjumikla deyfð síðustu 3 ár. Sólblettir hafa fengið meiri athygli en áður enda telja sumir að mismikil virkni sólar sé stærsti áhrifavaldurinn á loftslag jarðar. Þótt lítil samstaða sé um það er almennt viðurkennd að mismikil virkni hafi einhver áhrif á hita jarðar til lengri eða skemmri tíma. Sólblettauppsveiflan (nr.24) sem nú er að farin af stað ætti að ná hámarki eftir nokkur ár en miðað við hvað þessi uppsveifla fór hægt af stað er ekki gert ráð fyrir að hún verði öflug. Menn hafa enn minni trú á þarnæstu uppsveiflu (nr.25) sem ætti að toppa um árið 2025, þeir svartsýnustu segja jafnvel að þá muni kuldatíð herja á jörðina. Á myndinni frá 4. desember sést einmitt nokkuð stór blettur (nr1131) en hann á eftir að færast til hægri og jafnvel stækka enn meir.

Norðurljós tengjast virkni sólar og sjást hér á jörð þegar rafhlaðnar agnir sólar skella á segulsviði jarðar. Á spaceweather sést á korti hvernig ástandið er hverju sinni á norðurhveli og þannig getum við hér á Íslandi fylgst með hvort ljósasýningar séu í gangi yfir okkur eða ekki. Tilvalið er því að kíkja á Spaceweather áður en langt er af stað í kvöldgöngu í skammdeginu. Ef meiriháttar sólblossar og segulstormar eiga sér stað má treysta á umfjöllun um það á síðunni en slíkar uppákomur geta vissulega haft afleiðingar hér á jörðu.

Vígahnettir eru sennilega eitt allra hættulegasta fyrirbærið sem jarðarbúar gæta vænst utan úr geimnum. Á Spaceweather er mjög góð tafla yfir þá loftsteina og vígahnetti sem annað hvort hafa farið fram hjá okkur nýlega eða eru væntanlegir. Stærðin á hverjum er gefin upp í metrum eða kílómetrum, einnig kemur fram dagsetning minnstu fjarlægðar (Miss Distance) – gefin upp sem hlutfall af fjarlægðinni frá jörðinni til tunglsins (LD).

Í töflunni má sjá að rauður áherslugrunnur er á þeim sem næstir eru því að hitta jörðina. Þann 12. október var á ferðinni loftsteinn að nafni 2010 TD54 og munaði bara 1/10 af tunglfjarlægðinni að sá hitti í mark, að vísu var þá bara um að ræða 7 metra grjóthnullung sem sennilega hefði brunnið upp hvort eð er í lofthjúpnum. Sannkallaðir vígahnettir eru á stærð við stórfjöll, eins og 5,2 km boltinn 1998 TU3 sem skaust framhjá þann 17. október. Það skot geigaði illilega, eða sem nemur 69-faldri fjarlægð til tunglsins en slík óhittni er þó sem betur fer fremur regla en undantekning þegar um svona flikki er um að ræða.

Ef maður vill nánari upplýsingar um ferðalag hvers loftsteins innan sólkerfisins er hægt að ýta á bláu heitin í töflunni (ekki þó á þessu sýnishorni) og fá þannig upp gagnvirka mynd frá NASA þar sem hægt er að leika sér með sjónarhornið að vild og súmma til og frá. Óvirka skjámynd af því má sjá hér:

- - - -

Sífellt finnast nýjir loftsteinar á sveimi í sólkerfinu. Ekki get ég sé að neinn þeirra ógni okkur alveg á næstunni en það er um að gera að vera á varðbergi.

spaceweather.com

Hvar verður næsta gos á Íslandi?

Þótt við höfum fengið góðan eldgosaskammt fyrr á þessu ári er ekki þar með sagt að eftirspurn eftir eldgosum hér á landi hafi alveg fjarað út. Frá náttúrunnar hendi virðist líka vera nægt framboð af vænlegum eldstöðvum sem geta kveðið sér hljóðs með litlum fyrirvara. Nú ætla ég að rýna í stöðuna og reyna að meta hvar líklegast er að næsta eldgos gæti orðið hér á landi eins og ég hef gert árlega í minni bloggtíð. Sem fyrr eru þetta algerlega ábyrgðarlausir spádómar enda er ég hvorki jarðfræðingur né sjáandi hverskonar og til marks um litla spádómsgáfu mína þá spáði ég í fyrrahaust að litlar líkur væru á því að næsta eldgos yrði í Eyjafjallajökli. Að vísu hef ég mér það til afsökunar að skjálftavirkni hafði þá legið þar niðri um nokkurt skeið en hófst á ný af tvíefldum krafti stuttu á eftir.

Spádómurinn að þessu sinni kemur hér. Prósenturnar vísa í líkindi þess að næsta eldgos verði í viðkomandi eldstöð. Annað mál er hinsvegar hvenær næsta eldgos verður – það gæti komið í næstu viku eða ekki fyrr en eftir 10 ár.

34% Grímsvötn eru alltaf ofarlega á blaði sem næsta líklega eldstöð enda gýs hvergi eins oft á Íslandi. Á dögunum var talað um að eldgos væri þar nánast yfirvofandi sem framhald af Grímsvatnahlaupi en með slíkum atburðum léttir mjög fargi af eldstöðinni. Ekkert hefur orðið af gosi þannig að líkurnar fara minnkandi. Samt mun Grímsvatnaeldstöðin vera nokkurn vegin tilbúin í gos og er talin líkleg hvenær sem er, burt séð frá því hvort vötnin hlaupist á brott eða ekki. Kannski þurfum við samt bíða um sinn, jafnvel til næsta hlaups sem ætti þá að verða eftir nokkur ár. Skaftáreldar flokkast varla sem Grímsvatnagos þótt kvikan hafi verið ættuð þaðan, það er samt ágætt að hafa þennan möguleika í huga en sennilega ekki kominn tíma á slíka atburði.

22% Hekla. Samkvæmt 10 ára reglunni sem Hekla hefur komið sér upp síðan í gosinu 1970 ætti eldstöðin að gjósa á þessu ári. Það hefur ekki gerst enn þannig að nú fara að verða síðustu forvöð. Það má þó gefa Heklu smá frest fram yfir áramót með það í huga að 1990-gosið kom ekki upp fyrr en þann 17. janúar 1991 – sama dag og Persaflóastríð hófst eins og margir muna. Annars má segja sama um Heklu og Grímsvötn, að þrýstingur undir fjallinu mun vera orðinn jafnmikill eða meiri en var fyrir síðasta gos. Varla held ég þó að hægt sé að bóka Heklugos alveg strax og kannski leitar fjallið bara aftur í það far að gjósa sirka tvisvar á öld eins og í gamla daga.

15% Katla minnir á sig öðru hvoru með stöku skjálftum en þó ekki alveg af þeim krafti sem vænta má ef eitthvað mikið er í aðsigi. Katla er stór eldstöð og gýs ekki bara svona allt í einu eins og Hekla gerir. Nú eru liðin 92 ár frá gosinu 1918 en til samanburðar hefur meðalhvíldartími milli Kötlugosa verið nálægt 60 árum. Mjög órætt samband virðist vera á milli Eyjafjallajökuls og Kötlu, en þótt fyrri reynsla sýni að Katla hafi farið af stað eftir gos í Eyjafjallajökli er alls ekki hægt að stóla á að slíkt gerist núna. Allavega eru ekki miklar vísbendingar í gangi um breytingar í Kötlu svo ég viti. Eins og með Kötlu þá má minna á að eitt mesta eldgos á sögulegum tíma á Íslandi, Eldgjárgosið skömmu eftir landnám, var sprungugos út frá Kötlu og fékk þaðan sitt hráefni. Er kannski kominn tími á nýtt svoleiðis?

12% Eyjafjallajökull er kannski ekki alveg búinn að syngja sitt síðasta að þessu sinni. Menn virðast allavega ekki treysta sér til að lýsa yfir goslokum ennþá, hafandi í huga að gosið á 19. öld var sífellt að taka sig upp á ný. Sjálfum finnst mér þó líklegra að þetta sé alveg búið en geri mér þó grein fyrir að allt getur gerst. Ekki vil ég vanmeta þessa eldstöð aftur.

7% Bárðarbunga getur alveg stolið stelunni og verið á undan þessum heimsfrægu eldstöðvum okkar sem hér hafa verið nefndar. Bárðarbunga er mikil megineldstöð og útfrá henni hafa orðið stórgos á Suðurhálendinu en einnig hafa gos tengd þessu kerfi komið upp norðaustan Vatnajökuls. Undir Bárðarbungu er askja og þar hefur í mörg ár verið allnokkur skjálftavirkni af og til sem gæti verið vísbending um að eitthvað sé í undirbúningi. Það er ekki vitað til að gosið hafi í öskjunni sjálfri eftir landnám en síðasta goshrina tengd Bárðarbungu varð vestur af Vatnajökli á árunum 1822-24. Gjálpargosið gæti þó talist til Bárðarbungukerfisins en Grímsvötn gera einnig tilkall til þess.

5% Askja og nágrenni verður einnig að fá að vera með hér. Upptyppingaóróinn fyrir 2-3 árum hefur fjarað mikið út en gæti tekið sig upp aftur og þá kannski ekki alveg á sama stað. Þar er að vísu um að ræða svæði sem einnig tengist Kverkfjallaeldstöðinni. Askja og Dyngjufjöll eru mjög eldvirkt svæði með miklum sprungukerfum í norður og þar gaus mikið á 19. öld. Skjálftavirkni er alltaf einhver á þessum slóðum.

5% Ýmsir aðrir staðir koma svo til greina en eru varla mjög líklegir. Reykjanesgosbeltið er áfram í sínum dvala en gæti alveg farið að rumska á okkar tíð. Eftir landnám hefur ekkert gosið á vestara gosbeltinu á svæðinu frá Hengli og upp í Langjökul. Það hafa annars verið merkilegir skjálftar undanfarið norðan Langjökuls, en ég trúi varla að þar sé eitthvað á ferðinni sem boðar eldgos enda erum við þar eiginlega komin út fyrir eldvirka beltið. Snæfellsneskerfið er síðan í enn fastari Þyrnirósarsvefni. Svo eru staðir eins Torfajökull, Öræfajökull, Vestmannaeyjar og fleiri sem hægt væri að nefna. Hvaða skjálftar voru þetta t.d. í Esjufjöllum norðan Breiðamerkurjökuls?

- - - - -

Myndina af Eyjafjalljökli hér að neðan tók ég laugardaginn 17. apríl á Hvolsvelli á fjórða degi gossins. Margar þeirra mynda sem hafa birst af gosinu voru teknar einmitt þennan dag enda bjart í veðri og gosmökkurinn upp á sitt besta.

Stjórnlagaþing og Beringssund

Stjórnlagaþingskosningarnar um næstu helgi eru sennilega óvenjulegustu kosningar sem þjóðin hefur tekið þátt í. Þarna eru 525 manns í framboði um 25 sæti á stjórnlagaþingi sem ætlað er að semja handa okkur nýja stjórnarskrá. Frambjóðendur er fólkið á götunni en fátt er um stjórnmálaspekinga, lögfræðinga og engir eru þarna þingmenn. Þetta er dálítið sérstakt í ljósi þess að orðið Stjórnlagaþing er samsett úr orðunum: stjórn, lög og þing. Þetta er ekki ólíkt því að láta fólkið á götunni sjá um að spila landsleiki í knattspyrnu í stað knattspyrnumanna.
En samt verður þetta sjálfsagt heilmikið þarfaþing enda margt óljóst sem stendur í stjórnarskránni sem hefðir hafa í sumum atriðum ráðið því hvernig eru túlkuð.

Persónukjör
Margir frambjóðendanna vilja gera nokkuð róttækar breytingar á sumum atriðum eins og því að taka upp persónukjör í auknu mæli. Sjálfsagt tengist þetta minnkandi vinsældum stjórnmálaflokka nú um stundir enda telur fólk stjórnmálaflokkana hvern annan verri. Stjórnlagaþingskosningarnar eru einmitt eitt allsherjar persónukjör og þar mun fólk kjósa þá frambjóðendur sem það þekkir persónulega og svo á fræga fólkið auðvitað meiri möguleika á að komast að - nema kannski þeir sem frægir eru af endemum.
Hætt er við að málefnin verði í aukaatriði í svona persónuvinsældarkeppni. Kannski betra ef frambjóðendur með svipaðar skoðanir hefðu hópað sig saman til að berjast fyrir sjónarmiðum sínum í sameiningu. Með öðrum orðum - að koma á einhverskonar flokkakerfi. Áherslan á persónur minnir nefnilega dálítið á það sem sagt er í Eurovision - það á að velja gott lag en ekki vinsælan flytjanda, en þetta er einmitt atriði sem við höfum stundum klikkað á.

Atkvæðavægi
Annað stórt tískumál er jöfnun atkvæða til Alþingkosninga. Mörgum finnst óeðlilegt að kosningakerfið hampi sveitamönnum og þorpurum utan að landi umfram okkur sem búum hér á höfuðborgarsvæðinu. Það er auðvitað ýmislegt til í þessari gagnrýni en þó finnst mér ekkert óeðlilegt að fulltrúar fámennra svæða hafi aðeins meiri möguleika á að komast að, því annars er hætt við að borgríkið Reykjavík verði allsráðandi.
Í Evrópusambandinu hafa fámennari svæði einmitt aukið vægi, allavega miðað vægið sem Ísland gæti haft með hugsanlegri inngöngu. Þeir sem berjast fyrir jöfnu vægi atkvæða ættu því að beita sér fyrir því að í aðildarviðræðum yrði farið fram á að hver Íslendingur hefði sama vægi og hver annar Þjóðverji eða Spánverji. Svo má líka aftur minnast á Eurovision, en þar hafa 300 þúsund Íslendingar sama vægi og 140 milljónir Rússar.

Beringssund
Svo virðist sem Beringssundið hafi átt stóran þátt í hversu óstöðugt loftslag var á síðustu ísöld. Jafnvel má tala um að í 100 þúsund ár, hafi ógnarjafnvægi ríkt hér við Norður-Atlantshaf sem er allt annað ástand en á hlýskeiði því ríkt hefur síðustu 10 þúsund ár. Ég ætla ekki að hafa mörg orð um þetta atriði en vísa í staðinn á pistill sem ég skrifaði um þetta mál á Loftslag.is. Kannski ætti ég bara áfram að halda mig við svoleiðis skrif.

 

Hinn horfni Múlakampur

 

Þegar ég man fyrst eftir mér var talsvert öðruvísi um að litast á svæðinu þar sem Síðumúli og Ármúli eru í dag. Árið 1971 þegar þessar myndir voru teknar mátti ennþá finna þar heillegt en óskipulagt samansafn misgóðra íbúðarhúsa er nefndist Múlakampur. Upphaflega mun þarna hafa verið braggabyggð frá stríðsárunum en þau merku mannvirki hurfu síðar fyrir þessum húsum sem mörg voru byggð af vanefnum í húsnæðiseklu eftirstríðsáranna.

Sjálfur ólst ég upp í Háaleitishverfinu sem þá var nýtt hverfi og fjögurra hæða blokkirnar sem þar standa í röðum eða hornrétt hver á aðra, voru alger andstæða við hinn óskipulagða heim í norðri. Í blokkinni minni á fjórðu hæð var gott útsýni yfir Múlakamp og reyndar mestallt höfuðborgarsvæðið ásamt fjöllunum í kring. Þetta útsýni var og er enn, tilvalið myndefni þó ekki væri nema til þess að klára filmuna í myndavélinni.

Íbúar Múlakamps voru í ófínna tali oftast kallaðir „kamparar“ en sem krakki datt manni ekki í hug að líta niður til þeirra nema þá í eiginlegri merkingu þar sem blokkin mín gnæfði hátt yfir kampinum. Þarna eignaðist maður líka nokkra vini og skólafélaga sem maður heimsótti stöku sinnum.

Eftir að þessar myndir voru teknar fór húsunum smám saman fækkandi og 10 árum síðar voru þau langflest horfinn og íbúarnir gjarnan búnir að hefja nýtt líf í stórblokkum Breiðholtshverfis. Múlahverfinu var þó ekki rutt í burtu í einu átaki heldur hurfu húsin bara smám saman. Það var forvitnilegt að fylgjast með þegar eitthvert húsið var rifið en dálítið sorglegt líka. Þó var gaman þegar ekki náðist að klára niðurrifið fyrir kvöldið því þá var hægt að leika sér og gramsa í rústinni. Eftir því sem kampshúsunum fækkaði risu nýbyggingar Síðumúla og Ármúla inni á milli eldri húsanna en þær byggingarframkvæmdir voru líka góður leikvöllur þar sem mátt æfa sig í klifri allskonar. Þjóðviljabyggingin að Síðumúla 6 var sérstaklega hentug og skemmtileg. Síðumúlinn var reyndar stundum kallaður „blaðsíðumúli“ enda höfðu ófá dagblöð og prentsmiðjur aðsetur þar lengi vel.

Árið 2010 sjást ekki nein ummerki eftir Múlakamp nema þá kannski stöku tré sem áður stóðu við húsgafla horfinna húsa. Þarna býr enginn nú en fjölmargir mæta þangað daglega til vinnu og þarna verslar fólk sjónvörp, baðkör, stofulampa og gæludýr svo eitthvað sé nefnt. Útsýnið af uppeldisstöðvunum er líka fínt sem fyrr þótt nærumhverfið hafi breyst.

Mick Jagger og Peter Tosh

Þá er komið að tónlistaratriði eða léttu lagi á laugardegi. Hér er mættur reggae-tónlistarmaðurinn Peter Tosh ásamt hljómsveit en sér tilfulltingis hafa þeir fengið sveitaballasöngvaran Mick Jagger, sem þarna er í góðum gír, kannski eftir nokkra romm í kók eða eitthvað annað að hætti innfæddra. Peter Tosh, sem lést árið 1987 af völdum byssukúlu, var góðvinur Bob Marleys og var framan af meðlimur í hljómsveit hans the Vailers áður en hann hóf sólóferil. Þetta lag kom út á plötu Peters Tosh, Bush Doctor, árið 1978 þegar reggae-bylgjan reis sem hæst og vakti lagið þó nokkra athygli, ekki síst vegna hins fræga gestasöngvara. Lagið heitir (You got to walk and) Dont't look back, en upprunalag útgáfa þess var flutt af söngflokknum The Temptations árið 1965, en þessa dagana hljómar lagið í íslenskri útgáfu Hjálmaflokksins.